Konverboj estas specialaj adverbaj verboformoj, kiuj ne estas finitaj nek nominalaj. (Detaloj pri tio troviĝas en la vikipedia artikolo "Konverbo".). Ili ekzistas en diversaj lingvofamiloj, inter alie mongolaj, tjurkaj kaj tunguzaj. La Kitaka parte transprenis finaĵojn, parte nur la modelojn.
RIM: Ili nur ekzistas en la "toka-me-dialekto", ĉiuj dialektoj de la alta Kitaka, suda subgrupo de meza Kitaka, ĉiuj dialektoj de la Tivada, ĉiuj partoj de la Joźika, ĉiuj dialektoj de la Tivuka kaj en la Dęgutia. Ili mankas en la Dźiga, Dzitaka, Dzitak-najbaraj dialektoj, Njaka kaj en la okcidenta parto de la norda subgrupo de la meza Kitaka. Krome la neregulaj verboj, kiel ekzemple dao, jem, nur povas havi kelkajn konverbajn formojn.
Komuna trajto estas la fina -a, post kiu aperas la konverba sufikso, sed antaŭ kiu povas aperi verba voĉo. Nur la neligendaj neregulaj verboj ne havas ĝin.
En la Kitaka lingvo ekzistas du tipoj de konverboj, nome temporilataj kaj kondiĉaj.
La tempoprefiksoj (te-; la-; sje-, mo-, voj-) resp. modoprefiksoj (vu-; go-, -j; ma-) nur aperu en la ĉefpropozicia verbo!
| Kitaka | Senco | Etimo | Ekzemplo | Senco | Modelo | |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Transprenitaj | ||||||
| -ź | Var.: -iź, -źi, Dial.: -źë |
-ante | Mong.: -ж (-ч) [ĝ (ĉ)] | Cásu pádaź, lamírzetja. | Neĝante malvarmiĝis. | Keĉ.: -stin; Mong.: -ж; Mar.: -шыла Lat.: -ēns Lit.: -nt |
| Ótu temójta sáwge tla páwturin wákaź. |
Oto lavas al si la piedojn plorante. |
|||||
| Mu téon pítaź teístua. | Mi teon trinkante sidas. | |||||
| -jed | Var.: -ejd | -inte | Mong.: -ээд, [-êd], -гээд [-gêd](#1) |
Úkćajkon ántajed, mu lagáma témilanku. |
Fininte lernejon, mi venis ĉi tien. |
Mar.: -меке; Lat.: -tus/-sus/-ta/-sa Lit.: -us |
| Var.: -iad | Mong.: -иад [iad] | Mu kípiad laengéja házun. | Atinginte mi eniris la domon. | |||
| -sjak | Var.: -sjaś | -onte | Gron.: -ssaq (plurale -ssat) 'zukünftig'(#2) | Mu kogéjasjak tewásujna. | Ekironte mi vestas min. | Mar.: -меш(ке); Lat.: -ūrus/-ūra Lit.: -siant |
| -ges | kiam | Baŝ.: -гәс [-gäs](#3) | Mu kwétaku gámages cámcon tenúgva. |
Kiam mi venas hejmen, mi malvestas mian jakon. |
Turk.: (y)ince; Uzb.: -gach |
|
| -tejl(#4) | Var.: -etl | ĝis kiam | Mong.: -тэл [-tel](#5) | Lo lamáka, cádlatejl. | Ili manĝis, ĝis ili satis. | |
| Búso gámatejl, Útu lavára.(#S) | Utuo atendis, ĝis kiam la buso venis. |
Turk.: -(y)inceye kadar, -(y)ene kadar |
||||
| -mos | Var. -mok | tuj kiam | Mong.: -могц [-mogc](#6) | Cádla ésamos, mu tekogéja gérsajkoku. |
Tuj kiam mi estas sata, mi ekiras al la laborejo. |
Turk.: -r -mez, Uzb.: -gach |
| Gramatikigo | ||||||
| -zun(#7) | tiel longe kiel | Uzb.: uzun | Mu ŋénazun vojćíta. | Tiel longe kiel mi havas tempon, mi legos. |
Turk.: -dikçe | |
| Mu gérsazun nem tevóla nahéjrikta. |
Tiel longe kiel mi laboras, mi ne volas esti ĝenata. |
|||||
| -met(#8) | dum | Lit.: metas | Útu kwétaw ésamet téon lapíta. |
Dum Utuo estis hejme li trinkis teon. |
Turk.: -ken | |
| Mú tókamet Paolu káwkun laéta.(#S) |
Dum mi parolis Paŭlo manĝis kukon. |
Fin.: -essani(#9) | ||||
| -kel(#10) | ekde | Kaz.: keliw | Mu gérsakel mas púlinwak tehéma. |
Ekde kiam mi laboras, mi havas pli da mono. |
Turk.: -(y)eli | |
La variaĵoj de la unuaj tri konverboj estas aplikataj ĉe neregulaj verboj, kiel ekz. jem "malami" > jémiź "malamante", kip "atingi" > kípejd "atinginte", kípetl "ĝis kiam atingas" (Apud regula: na-kípa > kípajed kaj kípatejl).
Jen devenaj konverboj, kiuj estiĝas el temporilataj.
| Kitaka | Senco | Funkcio | Etimo | Ekzemplo | Senco | Modelo |
|---|---|---|---|---|---|---|
| díhaź(#1) | dirante(#2) | cito | Ĉer.: diʔ + Mong.: -ж [ĵ] | "Hévan dínon" díhaź Páolu sáwtap(#3) áhhuge ladíha. |
"Bonan tagon", diris Paŭlo al sia frato. |
Mong.: гэж [geĝ](#4), Baŝ.: тип [tip], Tat.: дип [dip], Uzb.: deb, Turk.: diye [dije] |
| "Kvílan teésa túde míco?" díhaź Ótu laprása. |
"Kie estas via kato", demandis Oto. |
|||||
| Íti „kvílan tezíva Útu?“ díhaź laprása. |
"Kie loĝas Uto", demandis Itino. |
|||||
| "Mu nem teméda" dihaź Paolu laćáska. |
"Mi ne scias", respondis Paŭlo. |
|||||
| penso | "Kvon mu goćína?" díhaź ému lamiéta. |
"Kion mi faru?", li pensis. |
||||
| por -i | Ŋa kámiga natóka díhaź lagáma. | Mi venis por paroli kun vi. | ||||
| -gespir(#5) | antaŭ ol | - | Baŝ.: -гәс [-gäs] + -pir- | Mu pojsgámagespir sámlon ladèlimáka. |
Antaŭ ol foriri mi tagmanĝis supon. |
Turk.: -meden önce Tib.: -g'ong-la, -ngöön-la |
| -ćinejd | post kiam | - | A.Sor.: činić "fari" + -ejd | Útu sámlon máka-ćìnejd lasvápa. |
Post kiam Uto manĝis supon, li dormis. |
Mong.: тэгээд [tegeed](#6) |
| -gespas(#7) | Baŝ.: -гәс [-gäs] + pas | Íti káwkun pékagespas lapúrija. |
Post kiam Itino bakis kukon, ŝi promenis. |
Turk.: -dikten sonra | ||
| Regionaj kombinoj | ||||||
| -gesber(#8) | ekde kiam | Mu gérsagesber mas púlinwak tehéma. |
Ekde kiam mi laboras, mi havas pli da mono. |
|||
| -gesgam(#9) | ĝis kiam | Búso gámagesgam, Útu lavára.(#S) |
Utuo atendis, ĝis kiam la buso venis. |
|||
La tempoprefiksoj (te-; la-; sje-, mo-, voj-) resp. modoprefiksoj (vu-; go-, -j; ma-) nur aperu en la ĉefpropozicia verbo!
| Kitaka | Senco | Etimo | Ekzemplo | Senco | Modelo |
|---|---|---|---|---|---|
| Transprenitaj | |||||
| -wć (Var.: -ewć) | okazo senatente al alia; kvankam |
Mong.: -вч [-vĉ] (post vokalo)(#1) |
Ínti gjálzawć, vin nem teméla. |
Kvankam la suno brilas, ekstere ne varmas. |
|
| -mjon | se | Kor.: -myôn | Púlin hémamjon, mu vukáwpa házun. |
Se mi havus monon, mi aĉetus domon. |
Jap.: -tara, -(r)eba, -to; Tib.: -na; Mong.: -вал, -вол, -вэл, -вөл, ... |
| -man | sed | Kor.: -man | Káfun nem pítaman, mu téon lapíta. |
Mi trinkis teon, sed ne (trinkis) kafon. |
|
| -caŋ | ĉar | Tib.: -tsāng | Su gjúpacaŋ nem tehéma púlin. |
Ĉar vi (ci) estas stulta, vi ne havas monon. |
Turk.: -diği için; Tlng.: -meH |
| Gramatikigo | |||||
| -lok(#2) | anstataŭ | Lat.: locus | Mu svápalok teláwla. | Anstataŭ dormi mi kantas. |
Turk.: -mektense; Baŝ.: -ҒАнсЕ(#3), Uzb.: -guncha |
| -njeś(#4) | sen | Enc.: ńe-ś | Íti źémljon étanjeś téon lapíta. |
Itino trinkis teon sen manĝi bulkon. |
Mar.: -де/-те; Jems.: -nǒy |
| Funkcioŝanĝo | |||||
| -guj(#5) | sen | Mong.: -гүй [-güj] | Útu léjpin étaguj téon lapíta. |
Utuo trinkis teon sen manĝi panon. |
Turk.: -meden; -meksizin; N.Saho.: -é-kkah(#6) |
| Mákaguj va pítaguj gúmo nem teéltkepa. |
Sen manĝi kaj sen trinki homo ne povas vivi. |
Fin.: -matta(#7) | |||
| -datlen(#8) | Hung.: -tlen | Mákadatlen va pítadatlen gúmo nem teéltkepa. |
|||
| -datal(#8) | Or.Mans.: -tal | Mákadatal va pítadatal gúmo nem teéltkepa. |
|||
Jen devenaj konverboj, kiuj estiĝas el kondiĉaj.
| Kitaka | Senco | Etimo | Ekzemplo | Senco | Modelo |
|---|---|---|---|---|---|
| búlawć | kvankam | Baŝ.: булыу, Tat.: булырга(#2) + Mong.: -вч [-vĉ] |
Cásu lapáda búlawć, vin nem temírza. |
Kvankam falis neĝo, ekstere ne malvarmas. |
Mong.: боловч [bolovĉ](#1) |
| étjawć | Rus.: -еть [-etj] + Mong.: -вч [-vĉ] | Cásu lapáda étjawć, vin nem temírza. |
|||
| véwć | Ger.: werden + Mong.: -вч [-vĉ] | Cásu lapáda véwć, vin nem temírza. |
|||
| díhawć | sed | Ĉer.: diʔ + Mong.: -вч [-vĉ] | Ancádla ínke teésa díhawć, mu doŋś lamáka. |
Mi ĵus manĝis, sed ankoraŭ estas malsata. |
Mong.: гэвч [gevĉ](#3) |
Ĉefe du el la konverboj povas esti kombinataj kun ĉefa verbo por esprimi sencon, por kio alie uzeblas adverboj.
La kombinoj esprimas certajn verbajn aspektojn, dum kio la senco de la radiko de la konverbo reteniĝas en la kombino, kaj la cefverbe uzata radiko nur liveras la aspekton.
Ĉe tjurkaj verboj estas ĉefe uzata la antaŭtempeca konverbo (je -p), dum ke la Kitaka uzas la samtempecon (je -ź). Sed por la ĉiteaj kombinoj iu ajn tempa diferenco malgravas. Ĉe mongolaj verboj la tempeco samas al la Kitaka.
| Ĉefa verbo | Laŭvorte | Senco | Ekzemplo | Traduko | Modelo | Wörtlich |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Tjurkaj modeloj | ||||||
| na-déta(#1) | meti | ago okazis senpripense | Mu témon díhaź ladéta. | Mi eldiris tion tiel. | Kaz.: -a sal-ïw | legen |
| na-tínda | sendi | ĝentila peto(#2) | Kaz.: -p jiber-iw | schicken | ||
| Komenco de ago β | ||||||
| na-gájba | preni | mallonga ago | Ópeterjo mun lúkimèmaź lagájba. | Instruisto alrigardis min. | Baŝ.: -п ал- | nehmen |
| na-óda | foriri | ago kaŭzas ŝanĝon | Rjùmo-árg-elo dégaź laóda. | La lampo difektiĝis. | Kaz.: -p ket-iw; Baŝ.: -п кит- |
weggehen |
| na-skéta | Rjùmo-árg-elo dégaź laskéta. | |||||
| na-kwánza | komenci | komenco de ago | Mu tókaź lakwánza. | Mi komencis paroli. | Uzb.: -a boshlamoq | beginnen |
| Daŭro de ago β | ||||||
| na-géja | iri | iompostioma transiro | Rúdvopi dínori ćótetjaź tegéja. | En aŭtuno la tagoj iom post iom mallongiĝas. |
Baŝ.: -п бар- | gehen |
| na-ćíka | paŝi | ago daŭras aŭ ripetiĝas | Útu pékajkopi gérsaź tećíka. | Utuo en bakejo laboradas. | Kaz.: -p jür-iw; Baŝ.: -п йөрө- |
schreiten / gehen, laufen |
| na-lájga | kuŝi | ago ankoraŭ ne ĉesis kaj ĵus enfokusiĝis resp. daŭras |
Kve wákaź telájga? | Ho, kiu do ploras tie? | Kaz.: -p jat-ïw; Baŝ.: -п ят- |
liegen |
| Ŋári Dvíkipi zívaź telájga. | Ni loĝas en Dviko. | |||||
| na-aśóla(#3) | resti | ŝanĝo de stato, kiu poste daŭras | Máksu bímin bístraź laaśóla. | Makso forgesis ideon. | Kaz.: -p khal-ïw; Uzb.: -b qol-moq; Baŝ.: -п ҡал- |
bleiben |
| na-ćúva | Máksu bímin bístraź laćúva. | |||||
| na-líkta | Máksu bímin bístraź lalíkta. | |||||
| na-stéja | stari | stato estas priskribata resp. regula aŭ limigita ago |
Rjùmo-árg-elo dégaź testéja. | La lampo lumas. | Kaz.: -p tur-ïw; Uzb.: -b tur-moq; ; Baŝ.: -п тор- |
stehen |
| Púlin nem dájaź stéjaj! | Ne donu monon! | |||||
| Fino de ago β | ||||||
| na-dágma | starigi | estas esprimata la rezulto de ago | Íti témon ger dájaź ladágma. | Itino jam hieraŭ donis tion. | Kaz.: -p khoy-ïw; Baŝ.: -п ҡуй- |
stellen |
| na-dája(#a) | doni | ago havas rezulton kaj estis farita por alia |
Mu káwkun káwpaź Ítimut ladája. | Mi aĉetis kukon por Itino. | Kaz.: -p ber-iw; Uzb.: -b ber-moq; Baŝ.: -п бир- |
geben |
| Mongolaj modeloj | ||||||
| na-ésa(#b1) | esti | progresiva formo | Mu káwkun étaź teésa. | Mi estas manĝanta kukon. | Mong.: -ж байна | sein |
| na-ára(#4) | Mu káwkun étaź-àra. | |||||
| na-kájna(#5) | Mu káwkun étaź tekájna. | |||||
| na-kwánza | komenci | ekago | Útu káwkun étaź lakwánza. | Utuo komencis manĝi kukon. | Mong.: -ж эхлэх | beginnen |
| na-túkua(#b2) | fini | maleko, finigo | Íti sámlon étaź latúkua. | Itino finis manĝi supon. | Mong.: -ж дуусах | aufhören, enden |
| na-dája(#a) | doni | ago havas rezulton kaj estis farita por alia |
Mu káwkun káwpaź Ítimut ladája. | Mi aĉetis kukon por Itino. | Mong.: -ж өгнө | geben |
| na-máta(#b3) | vidi | provo | Paolu gámaź sjemáta. | Paŭlo provos veni. | Mong.: -ж үзнэ | sehen |
| Japanaj modeloj | ||||||
| na-máta(#b3) | vidi | provo | Íti témon mákaź mõmáta. | Itino provos manĝi tion. | Jap.: -te miru | sehen |
| na-tárna | lasi | akcentado de la rezulto de ago | Mu dvárin hápaź latárna. | Mi lasis la pordon malferma. | Jap.: -te oku | lassen |
| na-ésa(#b1) | esti | progresiva formo | Paolu jájkon mákaź teésa. | Paŭlo estas manĝanta ovon. | Jap.: -te iru(#6) | sein |
| na-ára(#4) | Paolu jájkon mákaź-àra. | |||||
| na-kájna(#5) | Paolu jájkon mákaź tekájna. | |||||
| na-túkua(#b2) | fini | maleko, finigo | Wátu rúmun témzintjaź latúkua. | Vatuo finis purigi la ĉambron. | Jap.: -te shimau | beenden |
| na-dája(#a) | doni | ago havas rezulton kaj estis farita por alia |
Mu káwkun káwpaź Ítimut ladája. | Mi aĉetis kukon por Itino. | Jap.: -te ageru | geben(#7) |
| Rénu Ítige búkun ćítaź ladája. | Reneo voĉlegis libron al Itino. | |||||
| na-páta | ricevi | ago estas ricevata de la subjekto |
Rénu Źéni-ket búkun ćítaź lapáta. |
Reneo igis al si voĉlegi la libron de Ĵenino. |
Jap.: -te morau(#8) | bekommen |
| Júru sáwtap(#9) mámiket búkun dáraź lapáta.(#10) |
Georgo ricevis de sia patrino libron donace. |
|||||
| Bámbo sáwtap(#9) mámiket jéksin káwpaź tepáta.(#11) |
Al la infano glaciaĵo estas aĉetata de la patrino. |
|||||
Ekzistas pliaj kombinoj kun modalaj morfemoj.
| Baza verbo | Senco | Modaleca morfemo | Senco | Ekzemplo | Senco |
|---|---|---|---|---|---|
| na-rájna | pluvi | lit(#A) | iomete | rájnaź telíta | iomete pluvas |
| lítaź terájna(#1) | |||||
| na-cása | neĝi | -iŋ-(#M) | multe | cásaź teíŋa | multe neĝas |
| íŋaź tecása(#2) |
Ekzistas kelkaj skemoj, parte laŭ diversaj turkidaj lingvoj. Ĉi tiuj skemoj estas aplikataj, se tempa diferenco inter konverbo kaj ĉefa verbo estas imagebla
| Ĉefa verbo | Laŭvorte | Kombina senco |
Modelo |
|---|---|---|---|
| Skemoj kun movaj verboj | |||
| na-géja | iri | for- | Uzb.: -b bor-moq |
| na-gíra | eniri | en- (en ion) | Tat.: -p ker-; Baŝ.: -п ин-; Mong.: орох |
| na-gáma | veni | al- (al io) | Uzb.: -b kel-moq; Baŝ.: -п кил- |
| na-skéta | foriri | for- | Baŝ.: -п кит- |
| na-ída | eliri | el- (el io) | Baŝ.: -п сыҡ-; Tat.: -p çığ-; Mong.: гарах |
| Skemoj kun verboj de transdono | |||
| na-dája | doni | Uzb.: -b ber-moq | |
| na-gájba | preni | Uzb.: -b ol-moq | |
Jen ekzemploj laŭ la supre menciitaj skemoj.
| Konverbo | Laŭvorte | Ĉefa verbo | Laŭvorte | Kombina senco |
Sinonimo | Ekzemplo | Traduko | Modelo |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Ekzemploj | ||||||||
| na-gájba | preni | na-géja | iri | porti | na-béra | Útu ćántin gájbajed lagéja. | Utuo portis tekon. | Tat.: alıp barırğa, Uzb.: olib bor-moq |
| na-gáma | veni | alporti | na-gu-béra(#1) | Íti ćántin gájbajed lagáma. | Itino alportis tekon. | Uzb.: olib kel-moq | ||
| na-gíra | eniri | enporti | na-en-béra(#1) | Máksu túldin gájbajed lagíra. | Makso enportis tablon. | Tat.: alıp kerergä | ||
| na-ída | eliri | elporti | na-is-béra(#1) | Íti hhógun gájbajed teída. | Itino elportas la rubaĵon. | Tat.: alıp çığarğa | ||
| na-mújda | vendi | na-gájba | preni | aĉeti | na-káwpa, na-búgja, na-sómba |
Háku cámcon mújdajed lagájba. | Hakuo aĉetis jakon. | Uzb.: sotib ol-moq, Turk.: satın almak, Tat.: satıp alırğa |
| Íti kólpon mújdajed lagájba. | Itino aĉetis ĉapelon. | |||||||
| na-jáśka | trovi | trovi | Paolu jáśkajed kólpon lagájba. | Paŭlo trovis ĉapelon. | Uzb.: topib ol- | |||
| na-tópa | Paolu tópajed kólpon lagájba | |||||||
| na-ráśta | skribi | na-dája | doni | skribi | Íti sójnun ráśtajed sjedája. | Itino skribos leteron. | Uzb.: yozib ber- | |