Kitakujo 

La adjektivo / tla òjta-sóno

Ĝia tipa finaĵo estas -a krom ke ekzistas iu afikso verbiga, ĉar ankaŭ verboj finiĝas je -a. Genroj kiel ĉe substantivoj kaj parte pronomoj ne estas distingataj. La deklinacio de la adjektivo havas la samajn kazajn kaj nombrajn finaĵojn kiel la substantivo.

1. La komparacio / Tla lígemèni

komparativo:	mas-(#1)	pli	His.: más > Juk.: màas & Tag.: mas
	vec-		Ma.Sor.: wěc(ej)
superlativo:	naj-	plej	Pl./A.Sor./Slvk./Mak./Blg.: naj-

• #1: K-u ankaŭ la luksemburgan lingvon: „méi“, en: „méi laang“, laŭ franca: „plu long“ [Die deutsche Sprache, paĝo 15]

2. La malkomparacio / Tla anlígemèni

malkomparativo:	an-mas-	malpli	Kor.: an-, Gr./Sans.: a(n)- + His.: más > Juk.: màas & Tag.: mas
	an-vec-		v-u supre
	sić-(#1)		Vab.: sikiglu
malsuperlativo:	an-naj-	malplej	Kor.: an-, Gr./Sans.: a(n)- + Pl.: naj-
	sils-(#2)		Vab.: sikilisa

• #1: Varianto suć-
• #2: Varianto sals-, sas-

3. Vortetoj uzataj en komparoj / Sónimori biwéptari énsaj lígemèniri

Bonvolu atenti, ke la sekvaj vortetoj ne nur estas uzataj apud adjektivoj, sed ankaŭ apud adverboj.

Esperante	Kitake (se deklinacieblas)	Kitake (se ne deklinacieblas(#1))
ol	-ksi	lik
el	-ket	isot(#2)
X-a kiel y	X-a y-dźot	X-a as y
tiel X-a kiel y	témaw X-a y-dźot	témaw X-a as y, témaw X-a sem y

• #1: Tio estas la sola ebleco en Dzitak-najbaraj dialektoj, la Dzitaka, la Dźiga kaj la Njaka.
• #2: Dialekte nur is, ot, sot aŭ śot.

Por traduki "ju" kaj "des" estas la vortetoj ćem^(#1) (aŭ míkso^(#2)) kaj ápswa^(#3) (aŭ sîso^(#4)).

• #1: El Rus.: чем.
• #2: El míke, míko "kiu, kio" kaj -so, laŭ Fin.: mitä.
• #3: El Ltv.: ap- (ap- "ĉirkaŭ-") kaj Gt.: swa (-swa "-iel"), laŭ Ger.: umso, el um kaj so.
• #4: El Fin.: sitä, sed kun substituo de la partitivo per -so. Dua tonemo pro si "ci (ina kaj slanga)".

Kitake	Esperanto	Ekzemplo	Traduko
ćem - ápswa	ju - des	Ćem mas-máŋaw, ápswa mas-hévaw.	Ju pli multe, des pli bone.
míkso - sîso		Míkso mas-érkaw, sîso mas-hévaw.	Ju pli frue, des pli bone.

4. Specifaj afiksoj / rúśomari gubánduri

Afikso	Senco	Etimo	Ekzemplo	Senco
Vortfaraj
-ajp-	-em-	Fin.: taipumus	mákajpa	manĝema
-atv-	-ebl-	Hung.: -ható	mákatva	manĝebla
-edv-	-end-	Esp.: devi + parta inversigo	lípedva	pagenda
-ems-(#1)	-simila	Turk.: (i)msi	gjúpemsa	stulteca
ki-(#2)	-lingva	Sva.: ki-	kidújća(#3)	germanlingva
-isva(#4)	-eta	Lit.: -svas	gélisva	flaveta
-odn-	-ind-	A.Sor.: hódny	lúbodna	aminda
-ojta	-eca	Sor.: -ojty	jégojta	glacieca
pa-	sen ...	Alb.: pa	pa-ájba	senhonta
-tlen-(#5)		Hung.: -tlen (-tlan)	súvotlena(#6)	senakva
Radikecaj
-cos-	svelta	Nav.: -ts'ósí 'slim, slender' ("svelta")	mójcosuli	svelta belulino

• #1: Varianto -ims-, -ujms-. Ĝi similas al la bambara „-lama“, ekz. „jilama“ "akveca".
• #2: En la Malsupra Kitaka havas la varianton gi- antaŭ nevoĉaj konsonantoj, same kiel en kelkaj bantuaj lingvoj. En la Setaka dialekto ĝi havas la formon se- kaj en transiraj dialektoj estas la ŝtupoj: ķi-, ți-, ći-, śi- kaj si-.
• #3: Malnove: kizermána.
• #4: Uzata por kolorvortoj.
• #5: En la dialekto en Búdi kaj Péśti per forigo de la adjektiva -a el ĝi estiĝis abesivo kiel plia kazo.
• #6: La modelo por tio ekzistas en la angla „-less“, germana „-los“; finna „-ton/-tön“, estona „-tu“, udmurta „-тэм“, hungara (-tlen (-tlan); v-u maldekstre); turka „-siz“ kaj bambara „-ntan“. Bonvolu atenti, ke tio ne estas kazo en la menciitaj lingvoj, eĉ se oni kelkfoje tradukas tion per nominala frazo kun prepozicio aŭ postpozicio, precipe en la angla kaj germana lingvoj.

La adjektivo en la plej oftaj kazoj staras antaŭ la koncernata substantivo, sed ĝi povas stari malantaŭe, se tio pro stilaj aŭ aliaj kialoj necesas.

5. Apliko de komparado en frazoj / Jópseni lígemènini énsaj tókomori

a) Ekzemploj / líziri

Paolu teésa mastlústa Ítiksi.	Paŭlo estas pli dika ol Itino.
Géru teésa sićaránda Paoluksi.	Gerhardo estas malpli saĝa ol Paŭlo.
Íti teésa najmója loket.	Itino estas la plej bela el ili.
Aotu laésa silsberáca kúleket.	Aŭtuo estis la malplej riĉa el ĉiuj.
Súvoksi mastépa púru teésa.	Fajro estas pli varma ol akvo.

b) Eblecoj / átvesori

X V mas-/sić-A Y-ksi	X V (mal)pli A ol Y.	berberaj, greka, hebrea, malaja, maoria, songhaja, svahila, taja, kimra, zapoteka, finna
X V naj-/sils-A Y-ket	X V (mal)plej A el Y.
Y-ksi mas-/sić-A X V.	X V (mal)pli A ol Y.	japana, vaska, birma, ĉibĉa, guarania, hindia, kanada, turka, finna
Y-ket naj-/sils-A X V.	X V (mal)plej A el Y.

RIM: La modelojn mi trovis en: "Die Cambridge Enzyklopädie der Sprache", paĝo 84.

Kaj jene ekzemplo el la indonezia lingvo:

Bis ini lebih baik dari itu.	Bus dieser schöner von jenem.	'Dieser Bus ist schöner als jener.'
X lebih_A dari_Y	X V pli A ol Y	Ĉi tiu buso estas pli bela ol tiu.

RIM: el "Indonesisch für Globetrotter", paĝo 32

Kaj jene ekzemploj el la korea lingvo:

Mali-ka Susan pota te yeppu-ta	Mary-NOM Susan than more pretty-DECL	'Mary is prettier than Susan'
X Y_pota te_A-V	X V pli A ol Y	Marino estas pli bela ol Susano.

RIM: el Minjoo_Kim.pdf, paĝo 1

i-shi.sa-bo.da naeng.myôn-ûl (tô) chos.sûm.ni.da	dieses-Essen-im-Vergleich-zu kalter-Nudelsuppe-(4) (mehr) gut-sein	'Dieses Essen ist besser als die kalte Nudelsuppe.'
X-po.da Y-(4) (tô) A-V	X V pli A ol Y	Ĉi tiu manĝo estas pli bona ol la malvarma nudelsupo.

RIM: el "Koreanisch für Globetrotter", paĝo 44

Kaj jene ekzemplo el la japana lingvo:

Tokyo wa Osaka yori okii desu.	Tokyo Osaka als groß ist	'Tokyo ist größer als Osaka.'
X Y_yori A-V	X V pli A ol Y	Tokio estas pli granda ol Osakao.

RIM: el: "Japanisch Wort für Wort", paĝo 41

Kaj jene ekzemplo el la tibeta lingvo:

ngüü-la sser g'ong tch'äh	Silber-als Gold Preis größer	'Gold ist teurer als Silber.'
Y-la X (S)A	X V pli A ol Y	Oro estas pli multekosta ol arĝento.

RIM: el: "Tibetisch für Globetrotter", paĝo 51

Kaj jene ekzemplo el la Guarania lingvo:

Ne porãve Kamégui.	dein schön-mehr Carmen-von.	'Du bist schöner als Carmen.'
X A-ve Y-gui.	X V pli A ol Y	Vi estas pli bela ol Karmeno.

RIM: el: "Guarani Wort für Wort", paĝo 33.

6. Gravaj adjektivoj / pújskari òjta-sónori

Kit.	Senco	Etimo	Kit.	Senco	Etimo
âbra(#1)	forta		slába	malforta	Rum.: slab, Rus.: слабый [slabyj], Slvk.: slabý
hodára		Sva.: hodari	máliska(#2)		Het.: malisku-
kálpa		Keĉ.: kallpi
ájsa	afabla	Jap. aisô	anájsa	malafabla
aránda	saĝa	Gua.: arandu	gjúpa	stulta	Rus.: глупый [glupyj], Pl.: głupy
gúdra		Ltv.: gudrs	angúdra
mérga		Mong.: мэргэн [mergen]	anmérga
múdra		Sor.: mudry (Kr.: mudar, Pl.: mądry)	rúmla		Est.: rumal (Gen.: -a)
árva	libera	Lit.: arvas	anárva	mallibera
vápa		Fin.: vapaa	anvápa
beráca	riĉa	Vask.: a-beratsa	wákća	malriĉa	Keĉ.: wakcha
miána		Km.: mian	anmiána
bírga	alta		nída	malalta	Ger.: niedrig
magála		Geo.: magali	níza	malalta	Slov.: nizek, Rus.: низкий [nizkij], Pl.: niski, Plb.: niz, Slvk.: nízky
párka		Het.: par-ku-us´ (parkus)
psíla		Gr.: ψηλός (formale υψηλός [ypsêlós])
vípsa		Mn.Gr.: ῠ̔ψηλός [ypsêlós], Rus.: высокий [vysokij], Ukr.: wysokij
bóća	gaja	Tlng.: boch	anbóća	malgaja
veséla		Rum.: vesel & A.Sor.: wjesoły, wjeselši, wjesele, wjeselo	anveséla
brúza	rapida	Trk.: bruzas	láwna	malrapida	Ind.: laun
gótja		Lit.: goti	njoaca		N.Sam.: njoahci
rípa		Taj.: rìip
cádla	sata	Mong.: цадлаа [tsadlaa]	ancádla	malsata
ispája		Het.: ispai	anispája
cíkva	interesa	Ukr.: tsikawyj	kétla	malinteresa	Tlng.: qetlh
ćúhhla	grava	Mong.: чухал [čuĥal]	anćúhhla	malgrava
pújska		Kim.: pwysig	anpújska
dáda(#3)	granda	Lit.: dìdelis & Kart.: didi & Ĉin.: 大 [dà]	bága(#4)	malgranda	Mong.: бага [baga] (Skotg.: beag [bäk])
gvása		Gua.: guasu	ćíkia		Vask.: txiki, Bur.: čiki
máha		Sans.: mahát, Ind.: maha	ćúta		Ĉin.(Gabl.): čut
ŋéza		Malag.: ngeza	léka(#5)		Taj.: le-k
útana		Ĉer.: ᎤᏔᎾ [utana(#W), u'-ta-na']	tána		Sans.: tanú
dálma	profunda	Ind./Malaj.: dalam	lída	malprofunda	Enc.: lidde (liddea)
dípa(#6)		TokP.: dipi
deana	bona	Amh.: dähna	gájsa	malbona	Vask.: gaiski
héva		Fin.: hyvä, Est.: hea	keáka		Alb.: keq, Gr.: κακος [kakós]
ósda		Ĉer.: osda	múva		Mong.: муу [muu]
jója(#7)		Jap.: yoi	ráca		Malag.: ratsy
tóva		Heb.: tov	wóra		Skot.: waur
dlákva(#V)	mola	Gt.: þlaqus	kátva(#V)	malmola	Kaz.: қатты [khatti(#K), qatti(#W)], Mong.: хатуу [hatuu] (Jap.: katai)
meáka		Kr.: mek(a/o), Rus.: мягкий [mjágkij], Slvk.: mäkký
dólga(#8)	longa	Rus.: долго [dolgo], Slov.: dolg(a/o)	ćóta	mallonga	Ĉin.(Gabl.): čot
úzuna(#9)		Uzb./Turk./Azb.: uzun	ćúta		Ĉin.(Gabl.): čut & Keĉ.: čutu 'short'(#10)
drága	kara	Hung.: drága, Cig.(Lov.)/Rum.: drag	píkta	malica	Lit.: pìktas
fíla		Gr.: φιλος [fílos]	póśva(#V)		Gua.: pochy ®[poši-]
míla		Rus.: милий [milij], Pl.: mily
dzúkva(#V)	simpatia	Gua.: juky ®[djuki-]	wésa	malsimpatia	inventita
d¸ága(#11)	hela	Sum.: dag	léća	malhela	Snĉ.: łeč
léwka		Gl.: leuc-os	támna		Kr.: taman, tamna, tamno
embína	ruza	Sva.: mbinu	anembína	malruza
gvésa		Geo.: gves-i	angvésa
gagéda(#12)	peza	Ĉer.: ga-ge-da	máliska(#13)	malpeza	Het.: malisku-
vázna		Per.: wazn 'Gewicht'	úśra		Rum.: ușor
glána	pura	Kim.: glân 'clean' ("pura")	gáda	malpura	Ĉer.: ga-da
témza(#14)		Turk.: temiz (Per.: تمیز [tamiz])	kótora(#15)		Ind.: kotor
gúja	multekosta	Ĉin.: guì	tújka	malmultekosta	Lao.: thüük (Taj.: thuuk)
heora	agrabla	Mn.Angl.: hēora	anheora	malagrabla
jojúta		Jap.: yoi [joi] & Hung.: jó + Ltv.: jûtu, jûti, jût; jûtâm ¦ jutu; jutâm, Lit.: jutau	anjojúta
hójga	ĝoja	Pld.: högen "ĝoji"	anhójga	malĝoja
lóka		Ĉin.(Gabl.): lok "ĝoji"	anlóka
hójta	ĝusta	Fin.: hyvä, Est.: hea + t	réda	malĝusta	Mn.Pr.: REDI, reddi
râśta(#16)		Per.: راست [rāßt](#K)/[râst](#W) 'gerade, aufrecht, wahr' ("rekta, vera"), N.Kurd.: rast, Os.: раст [rast], Zaz.: raşt
kájla	proksima	Keĉ.: ckaylla, kaylla	fárna	malproksima	Ger.: fern, Angl.: far
			tóla		Lit.: tolus (Ltv.: tāls, tālu)
			túwa		Het.: tuwa
kúsa	seka	Kom.: koś, Mar.: kukšo (Nen.: haasuj, (F) kasuj)	némla	malseka	Turk.: nemli
śáwsa		Lit.: sausas, Ltv.: sauss, Mn.Pr.: sausâ & Kopt.: šow (šowe)
kwâna(#17)	larĝa	Ĉin.: 寬 [kuān]	ankwâwa	mallarĝa
pálka		Het.: palĥi-, palhi-	anpálka
lílka	facila	Snĉ.: lilëq	hâsva(#18)(#V)	malfacila	Gua.: hasy
			sása		Keĉ.: sasa
léja	laca	Ĉin.: lèi	sárka	mallaca	Gua.: saraki
méla	varma	Hung.: meleg, Ĥan.: mêlëk & Kalm.: mel^ün	círa	malvarma	Tar.: cir-a (Keĉ.: chir-i, ciri)
tépa		Ukr.: teplyj, Slvk.: teplý (Rus.: тёплый [tëplyj])	kisína		Alg.: kisina
			mírza(#19)		Slov.: mrzlo
mója(#20)	bela	Ndl./Pld.: mooi, Pld.: moi	brítka	malbela	Ukr.: бридкий [brydkýj]
sírna		Arm.: սիրուն [sirun]	gúrda(#21)		Slov./Kr.: grd, Mak.: грд [grd]
súmka		Keĉ.: sumaq	rópma		N.Sam.: ropmi
śúkra		Rum.: şucar, Cig.: šukár	rúma		Fin.: ruma
nóra	juna	Est.: noor, Vep.: nor'	kéra	maljuna	Kaz.: кәрі [käri]
			seána		Irl.: sean, Skotg.: sean [schän] (seann [schaun]), Lit.: senas, Sans.: sánas
nówsa	inteligenta	el nówsu, el Mn.Gr.: νοῦς [nous] kuntirita el νόος [nóos]	rókwa	freneza	Sr.: roocö [rôkw]®, (var.) croocö [krôkw]®
núra	nova	Fin.: nuori "juna" & Angl.: new [nju] "nova"	gedíma	malnova	Nub.: gedím (Ar.: gadim)
			jáśna		Heb.: jaschan
			tuana(#22)		Tet.: tuan
ójva	sola	Gr.: oios, Av.: aêva, Mn.Per.: aiva (Sans.: evá, Pŝt.: yau)	anójva	malsola
uwása		Ĉer.: u-wa-sa (u-wa-sv)	anuwása
péŋa	plena	Mon.: peng	bósa(#23)	malplena	Kaz.: бос [bos]
śíka		Ain.: šik-	pústa(#24)		Jid.: pußt, Ukr.: pusty
pirgwéla	prudenta	mallongigo pir- el píre' "antaŭ" kaj na-gwéla "vidi"	anpirgwéla	malprudenta
sâwa	sana	Kaz.: saw (Krm.: sav)	boála	malsana	Rum.: boală
térva		Fin.: terve	hásja		Gua.: hasy
			márza		Sva.: maradhi (Pl.)
			sájra		Fin.: sairas
			udaníla		Ĉer.: u-da-ni-la
śúda	feliĉa	Kom.: šuda, Udm.: шудо	anśúda, paśúda	malfeliĉa
tájhha	trankvila	Plb.: taiche	antájhha	maltrankvila
társa	soifa	Mn.Hin.: tarsu	antársa	malsoifa
táza	freŝa	Turk.: taze	antáza	malfreŝa
téwka	dika	Kim.: tew + k(#25) (laŭ Ger.: dick, Angl.: thick)	bóga(#26)	maldika	Kant.: bog6
tlústa		Ma.Sor./Pl.: tłusty	tína		Ger.: dünn, Angl.: thin
vórta	rekta	Cig.: vorta	béloka	kurba	Ind.: bélok
			jíta		Ĉin.(Gabl.): yit
			kíra(#27)		Fin.: kyyry
			kríva		Rus.: криво́й [krivój], Ukr.: криви́й [krivíj], Blg.: крив [kriv]

• #1: Dua tonemo pro ábru "plumo".
• #2: Ankaŭ: "malpeza; malgrava".
• #3: Krome ekzistas mallonga varianto da- "granda" por vortfaraj celoj, kiel ekz. en na-dabúla "kreski".
• #4: Variaĵo: bóga.
• #5: Variaĵo: líka. Krome ekzistas mallonga varianto le- "malgranda" por vortfaraj celoj, kiel ekz. en na-lebúla "ŝrumpi".
• #6: Variaĵo: diúpa, laŭ Gt.: diups, kiu parencas al Mn.A.Ger. tiof, Ger.: tief, Mn.Angl. dēop, Angl. deep, Sve.: djup, Lit.: dubùs 'tief, hohl', daubà 'Mulde, Schlucht', duobė 'Grube, Loch', dúobti 'aushöhlen'.
• #7: Variaĵo jówa.
• #8: Variaĵo: dálga.
• #9: Krome ekzistas mallonga varianto uzn- "longa" por vortfaraj celoj, kiel ekz. en hejuznuwi "lakrico".
• #10: Par. Tar.: čut-i- 'hunched over, legs contracted, bent in', čot-o- 'to lack a point or normal prominence'
• #11: Ankaŭ: "brila".
• #12: Dialekte gákta.
• #13: Ankaŭ: "malforta; malgrava".
• #14: Variaĵo: ténza.
• #15: Ankaŭ: "kota".
• #16: Ne eblas rásta pro rásti "mejlo". Tial unue okazas ŝanĝo al ráśta. Sed tio poste pro na-ráśta "skribi" denove ŝanĝiĝis al râśta, kun dua tonemo.
• #17: Krome ekzistas mallonga varianto kwâ- "larĝa" por vortfaraj celoj, kiel ekz. en na-kwâbúla "etendiĝi".
• #18: Dua tonemo pro hásva "grizbruna".
• #19: Variaĵo: mírzla.
• #20: Variaĵoj: mójka, mójna.
• #21: Variaĵo: grda, gírda.
• #22: Krome ekzistas mallonga varianto tua- "malnova" por vortfaraj celoj, kiel ekz. en tuabéso "ferrubo, malnova feraĵo".
• #23: Ankaŭ: "vakua".
• #24: Ankaŭ: "senenhava".
• #25: Tio ebligas distingon disde téwo "talio".
• #26: Variaĵo: bwéga.
• #27: Variaĵoj: kéjra, kújra.
• #K: Laŭ Kauderwelsch.
• #V: El y aŭ u de la etimo estiĝas v post simpla konsonanto por eviti plian silabon.
• #W: Laŭ Wiktionary "Vikivortaro".

Al la sekva ĉapitro
10.02.2024