Kitakujo

Negacio / nemdíhi

En la Kitaka ekzistas diversaj eblecoj nei ion.

Partikuloj

maj	ne^(#1)	Taj.: mài^(#2)	Ŋa maj temáka.	Mi ne manĝas.
nem		Hung.: nem	Mu nem temáka.
néte	nek	Hung.: nem + Sans.: ati	Míco tepíta néte véjnun néte rújpin.	Kato trinkas nek vinon nek brandon.
śe^(#3)	ne^(#4)	Enc.: še	Śe, mu nem teméda.	Ne, mi ne scias.
			Śe, mu njéśaź teméda.

#1: Germane „nein“ kaj „nicht“.
#2: Similaj vortoj estas en multaj lingvoj, ekzemple Sans.: mâ, Cig.: ma, Alb.: mos; Tib.: mäh, Ĉin.: méi, Kant.: m⁴; Eg.: m; Kiĉ.: ma, Aktk.: man ... oj; Mand.: ma (+w...), man (+d..., l..., n..., s..., t...), mang (+f..., k...)
#3: Tradukas la germanan vorton „nein“ en dialekto, kie aperas krome kvaropoj de lokaj postpozicioj.
#4: Germane nur „nein“.

Imperativo

ma-	ne -u	Sans.: mâ > Cig.: ma, Toĥ.B: má & Kiĉ.: ma- & Ar.: مَا [mâ]; ...	Maéta mícon!	Ne manĝu katon!
na-^(#1)	ne -u	Sk.: na, Cig.: na-	Nanjáma mícon!	Ne manĝu katon!

#1: Nur en tiuj dialektoj, kie la infinitivo havas alian morfemon ol na- "-i".

Negacia verbo

na-njéśa	ne^(#1)	Enc.: ńeś	Mu tenjéśa naméda.	Mi ne scias.
njéśaź			Míco njéśaź teképa naćíta búkun.	Kato ne kapablas legi libron.
njéśajed			Mútap níni njéśajed tezíva.	Mia avino jam ne vivas.
njéśasjak			Prícu njéśasjak tetóka kiesperánton.	Frico ankoraŭ ne parolas Esperanton.
kow-njéśa	bonvolu ne		Kownjéśa namáka mícon.	Bonvolu ne manĝi katon.

#1: Kutime germane nur "nicht".

Neaj konverboj

-guj	sen -i	Mong.: -гүй [-güj]	Útu léjpin étaguj téon lapíta.	Utuo trinkis teon sen manĝi panon.
-njéś	sen -i	Enc.: ńeś	Íti źémljon étanjeś téon lapíta.	Itino trinkis teon sen manĝi bulkon.

Afiksoj

Normale uzeblaj

an-	mal-	Sans.: an-, Gr.: αν- [an-] & Kor.: 안 [an-]	anmója	malbela
pa-^(#1)	sen-	Alb.: pa	papúla	senmona
-tlen-^(#2)	sen-	Hung.: -tlen^(#3)	púltlena	senmona

#1: Kutime uzata kune kun la adjektiva finaĵo -a.
#2: Kutime rekte staras antaŭ la adjektiva finaĵo -a. Similas funkcie al la germana „-los“, al la angla „-less“, al la finna „-ton/-tön“, al la turka „-siz“ ktp. Male al kelkaj nacilingvaj tradukoj ne kreas kazon, escepte de du najbaraj dialektoj!
#3: Pliaj variantoj estas „-tlan, -talan, -telen“.

Laŭ novgreka modelo

La prefikso kse-, ks-, el Gr.: ξε- 'un-, de-' ("mal-"), uzeblas jene:

Vorto	Senco	Modelo
ksapléwla	sobra, malebria	Gr.: ξεμεθώ 'sober up, sober' ("sobriĝi")
na-kseháza	malloĝigi	Gr.: ξεσπιτώνω [xespitóno] 'throw out, evict (force to leave a home)' ("malloĝigi"))
na-ksekréla	malvesti	Gr.: ξεντΰνω 'ausziehen' ("malvesti")
na-ksemânda	mallerni	Gr.: ξεμαθαίνω 'verlernen' ("mallerni")
na-ksemís¸a	malkonfuzi	Gr.: ξεμπερδεύω 'untangle' ("malkonfuzi")
na-ksenákta	resti maldorma tutnokte	Gr.: ξενυχτάω 'stay up all night, stay awake, keep someone up' ("resti maldorma tutnokte")
ksenáktulu, -i	noktulo, noktovagulo	Gr.: ξενύχτης 'night owl, night person' ("noktulo, noktovagulo")
na-ksenîla	malnajli	Gr.: ξεκαρφώνω [xekarfóno] 'unnail' ("malnajli")
ksepinéwa^(#1)	senspira	Gr.: ξέπνοος [xépnoos] 'breathless' ("senspira") [rigardu la artikolon πνέω, en la angla vikivortaro]
na-kseráśta	malskribi	Gr.: ξεγράφω 'strike out, erase, rub out' ("forstreki, forskrapi, forviŝi")
na-kseviéta^(#2)	malskribi
na-kserúva	malŝraŭbi	Gr.: ξεβιδώνω 'abschrauben' ("malŝraŭbi")
na-ksetáma	forpasi	Gr.: ξεψυχάω [xepsycháo] 'pass away, pass on, expire, draw one's last breath, bite the dust' ("forpasi") Iomete simila al Ger.: den Geist aufgeben
ksevára	sobra, malebria; enuiga, teda	Gr.: ξενέρωτος 'sober; boring, dull, unfun, uncool' ("sobra, malebria; enuiga, teda, malmojosa")
na-ksevéjnkra	purigi	Gr.: ξεσκατίζω 'wipe, clean' ("viŝi, purigi") kaj ξεσκατώνω

#1: Varianto ksepunéwa "senspira".
#2: El tio deriveblas per aldona konsonanto kseviétku "skrapgumo".

Sciencaj afiksoj

un-	a-, an-^(#1)	Ger.: un-	unátvisto	ateisto
			unkírvo	atomo

#1: Fakte ĝi ebligas traduki la sciencajn neajn prefiksojn el latin- kaj grekdevenaj terminoj.

Al la sekva ĉapitro
03.09.2023