Son-simboliko / Bùnji-simbolíko
1. Interjekcioj / kâla-sónori
La distingon laŭĉapitran mi transprenis de 'HB LS', volumo 1, paĝo 304-309.
a) Sento-vortoj / dùjgu-sónori
| Kit. |
Senco |
Etimo |
Verbo |
Senco |
| aca |
aŭ |
Tib.: ats'a, ats'aa 'autsch' |
na-áca |
krii aŭ |
| ahh |
aĥ |
Ger.: ach |
na-áhh-ica |
ĝemegi |
| càk! |
|
Ger.: Zack! [cak] |
cáka |
rapida |
| ćop |
aĥ kion mi ĵus diris, pardonu |
Ind.: cop 'ach was sag ich denn, (nicht) pardon' |
|
|
| fi |
fi |
Esp-o: fi, Lit.: fì(#1) |
|
|
| hhow |
aĥ |
Enc.: xow |
na-hhów-ica |
aĥi |
| juhh |
|
|
na-júhh-ica |
ĝojkrii, jubili |
| ko |
ek |
Fr.: commencer [komenser], Mrt.: komâse |
|
|
| niŋ |
tint |
Ind.: ning 'kling' |
|
|
| śap |
ŝmac |
Turk.: şapir |
na-śáp-ota |
ŝmaci |
| vaj |
ve |
Av.: vayôi, Lat.: vae, Arm.: vay, Gt.: wai, Lit.: vai,
Ar.: way; Av.: avôi, âvôya, Kim.: gwae, Isl.: vá, vei,
Het.: uwai, Ak.: ai |
|
|
| tiktúk |
tiktak |
Man.: tik tuk 'Herzklopfen' |
|
|
- #1: Variaĵoj: fè, fùi, tfiù, tfù, tpfù, laŭ 'Handbuch der Litauischen Sprache', volumo 1, paĝo 305.
b) Logaj kaj pelaj vokoj / jóśari va húsari kâlori
| Kit. |
Senco |
Etimo |
Verbo |
Senco |
| hushus |
huŝ |
Ind.: hus, hus |
na-húsa |
peli |
| mic |
|
Ger.: Mieze |
|
|
c) Ordonaj kaj trankviligaj vortoj / solságari va metíhhari sónori
| Kit. |
Senco |
Etimo |
Verbo |
Senco |
| cit |
pst |
Lit.: cìt |
|
|
| hi'e(#1) |
jen … |
Ger.: hier! |
|
|
| njit! |
For! |
Ind.: nyit "iru for!" |
|
|
- #1: Komparu ankaŭ Lit.: šè 'hier nimm! hier hast du!' el la supre menciita libro, paĝo 305.
2. Onomatopeoj / Námamuri
| Kit. |
Senco |
Etimo |
Verbo |
Senco |
| ćup |
ŝvup |
Ind.: cup 'schwupp! zack! (an sich reißen, packen)' |
|
|
| gup |
pum |
Ind.: gup |
|
|
| peŋ! |
paf |
Ger.: peng |
napéŋa |
pafi |
3. Bestaj sonoj / êlukari búnjori
| Kit. |
Senco |
Etimo |
Verbo |
Senco |
| kur |
kver-kver |
Ind.: kur |
na-kúra |
kveri |
| kvik |
kvik |
Ger.: quiek |
na-kvík-ica |
kviki |
| njaw |
miaŭ |
Vog.: ńawg-, Fin.: nauku-, Hung.: nyávog |
na-njáwka |
miaŭi |
| wau |
boj |
Ind.: wau |
na-wáu-a |
boji |
4. Son-verboj / búnjari gèra-sónori
a) Primaraj / ójnomari
| Kit. |
Senco |
Etimo |
| na-sójda(#1) |
soni |
Fin.: soida |
| na-śúma(#2) |
brui |
Pl.: szum, Rus.: шум [šum] |
| na-unsójda(#3) |
derivaĵo el un- "a-, an-, in-", malofte "mal-" kaj na-sójda "soni" |
| na-uŋsójda |
derivaĵo el uŋ- "mis-" kaj na-sójda "soni" |
- #1: El tio deriveblas ekz. na-kawsójda "muĝi", na-katsójda "miaŭi", na-śunsójda "boji" kaj na-mimsójda "bleki". Krome ĝi havas mallongan varianton soj- "son-", el kiu deriveblas ekz. na-sojtúda "ludi (muzikon/muzikilon)", sojtúdelo "muzikilo", sójbli "gongo" (sinonimo luoplo).
- #2: El tio deriveblas ekz. śúmu "bruo", śumdúhhu "brufantomo", śúmegvo "bruego", śumzéni "bruomuziko".
- #3: Pruntetraduko laŭ Sve.: oljud 'noise; loud and unpleasant sound' ("bruo, laŭta kaj malagrabla sono").
Homoj / rúnori
| Kit. |
Senco |
Etimo |
| na-búrća |
murmur(eg)i; grumbli |
Jid.: búrtschen |
| na-cípa |
krii |
Cig.(Lov.): cipíj (Prät.) cip-indas |
| na-gíka |
Rus.: гикать [gíkatj], гикнуть [gíknutj] |
| na-fitjéla(#1) |
fajfi |
Cig.(Lov.): fitjelij < Hung.: fütyül |
| na-gútla(#2) |
plaŭdeti |
Isl.: gutla [gyhdla] 'plätschern' |
| na-kerkéra |
graŭli |
Keĉ.: qerqeryay |
| na-kifáśa |
plore singulti |
Sr.: quifáhz [kifá?ŝ]® |
| na-kipópa |
frapeti |
Sr.: cpop [k-]® |
| na-kórga |
murmuri (ventro) |
Hung.: korog |
| na-kvórsa |
ronki |
Fin.: kuorsata |
| na-mókva |
ridi |
Bur.: mooq |
| na-sméja |
Rus.: смеяться [smejátjsja] |
| na-nérga |
kritikaĉi, grumbli |
Ger.: nörgeln, (dial.) nergeln, nirgeln |
| na-njáwra |
murmuri; grumbli |
Lit.: niauróti |
| na-njúrna |
grumbli |
Lit.: niurnéti |
| na-núrka |
grumbli; kvereli |
Ndl.: nurken |
| na-pókśa |
klaki, kraki |
Lit.: pokčėti |
| na-rópka |
krak(et)i |
Cig.(Lov.): ropogij (Prät.) ropogindas, Hung.: ropog |
| na-tíca |
ŝuŝi |
Mi |
| na-túca |
| na-tláćka |
klaki; aplaŭdi |
Ger.: klatschen (+ sono-reordigo) |
| na-vláća |
klaki |
Mi |
- #1: Variantoj na-pitjéla, na-pítla "fajfi".
- #2: Varianto na-gújtla "plaŭdeti".
Objektoj / ósori
| Kit. |
Senco |
Etimo |
| na-déna(#1) |
soni(#2) |
Pld.: dönen |
| na-dréna(#3) |
muĝi, zumegi |
Ger.: dröhnen |
| na-kríwsta(#4) |
grinci |
Gt.: kriustan |
| na-tíŋa |
soni(#5) |
Ĉin.: 听 [tīng] (en 好聽/好听 [hăotīng] 'gut klingen'
/'pleasant-sounding; nice to the ears; euphonious') |
| na-zoara |
zumi |
Galc.: zoar '(of the wind) to howl; to hum' ("(pri vento) zumi") |
| na-zvóna |
soni; sonori |
Rus.: звонить [zvonítj] |
- #1: Varianto na-dójna "soni".
- #2: Germane: 'tönen'.
- #3: Variantoj na-dróna, na-drójna "muĝi, zumegi".
- #4: Varianto na-krújsta "grinci".
- #5: Germane: 'klingen'.
Bestoj / êlukori
| Kit. |
Senco |
Besto |
Etimo |
| na-báśa |
boji |
hundo |
Cig.: baš-ól (Prät.) baš-ilas (Sans.: bhas-) |
| na-śunsójda |
kunmetaĵo el śúno "hundo" kaj na-sójda "soni" |
| na-bjáca |
bei |
ŝapo |
Ma.Sor.: bjacaś |
| na-gíkca |
kriĉi |
birdoj |
na-gíka "krii" + mallongigo de -ic- |
| na-gróta |
graki |
korvo |
Lit.: gróti |
| na-húkća(#1) |
ululi |
strigo |
Pl.: hukać |
| na-hhrúka |
grunti |
porko, apro |
Jid.: chr(j)úken |
| na-kóhhna |
Sr.: cooxnij [kôx/nix]® |
| na-katsójda |
miaŭi |
kato |
kunmetaĵo el káto "kato" kaj na-sójda "soni" |
| na-njáwka |
Vog.: ńawg-, Fin.: nauku- (Hung.: nyávog) |
| na-kawsójda |
muĝi |
bovo |
kunmetaĵo el kaw "bovo" kaj na-sójda "soni" |
| na-mújća |
Blg.: муча [muča], Pl.: muczeć, Rus.: мычать [myčátʹ] |
| na-kerkéra |
graŭli |
hundo |
Keĉ.: qerqeryay |
| na-krájwa |
kokeriki |
virkoko |
Ndl.: kraaien, Mn.Angl.: crāwan |
| na-méka |
meki |
kapro |
= |
| na-mímca |
bleki |
diversaj |
mallongigoj de mímbo "besto" (el Gua.: mymba) kaj -ic- (el Mn.A.Ger.: -azzen, -izzen) |
| na-mimsójda |
kunmetaĵo el mallongigo de mímbo "besto" (el Gua.: mymba) kaj na-sójda "soni" |
| na-njéka |
hurleti |
hundo |
Hung.: nyekken (Vog.: naxś-) |
| na-pípsa |
pepi |
kokido, birdido |
Lit.: pypsėti |
| na-úlva |
hurli |
lupo |
Fin.: ulvoa |
| na-zviéga |
heni |
ĉevalo |
Ltv.: zviegt |
- #1: Pro na-húka "droni" la aldona ć aldoniĝis el la etima infinitiva finaĵo.
b) Sekundaraj / ékemari
Ili parte troviĝas en la antaŭa ĉapitroj. (Interjekcioj, onomatopeoj, bestaj sonoj)
Devenaj je -ic- / apagámari je -ic-
Ĝi esprimas intenson kaj iterativon.
el sonoj
| Kit. |
Senco |
Etimo |
| -ic-(#M) |
- |
Mn.A.Ger.: -azzen, -izzen, (Mez.A.Ger.: -ezen) |
| na-áhhica |
ĝemegi |
Ger.: ächzen |
| na-hhówica |
aĥi |
Enc.: xow |
| na-júhhica |
ĝojkrii, jubili |
k-u Ger.: jauchzen |
| na-kvíkica |
kviki |
Ger.: quieksen |
- #M: Ekzistas krome mallonga varianto -c-, kies ekzemploj troveblas iomete supre.
el io alia
| Kit. |
Senco |
Etimo |
Verbo |
Senco |
| ti |
ci (ine) |
Kr./Slov./Kim./Alb.: ti |
na-tíica |
ci-diri |
| to |
ci (neŭtre) |
Per.: to |
na-tóica |
| tu |
ci (vire) |
Lat./Umbr./It./Hisp./Port./Ltv./Gl.: tu, Lit.: tù, Irl.: tú |
na-túica |
| na-hópa |
hopi |
Esp-o: hopi, Ger.: hopsen |
nahópica |
hopi |
Devenaj je -ot- / apagámari je -ot-
| Kit. |
Senco |
Etimo |
Verbo |
Senco |
| śap |
ŝmac |
Turk.: şapir |
na-śáp-ota |
ŝmaci |
Al la sekva ĉapitro
08.03.2024