Kitakujo 

Ablaŭto-similaj fenomenoj / apabúnjo-sémkari zópt-omori

a) alterno de (duon)vokaloj / kítri (èkud-)ić-búnjorini

- Primara (t.e. etimologia) ablaŭto / ójnoma (t.t. àsli-ŋúp-ilma) apabúnjo

Vorto	Sinonimoj	Deveno	Senco	Komento	Alterno	Skemo
bála		Alb.: bálë	blank-frunta	parencaj	a - e	I.
béla	júrka	Rus.: белый [belyj]	blanka
na-bráŋa	na-léta	Ger.: bringen (brachte), Toĥ.B: prank-	alporti	parencaj	a - u	III.
na-brúŋa		Kim.: he-brwng	konduki
díno	gúnu, tívi	Sans.: dína, Nep./Hin.: din	tago	parencaj	i - a	I.
dáno		Ser.: дан [dân]	tago >dato
gájdi		Lit.: gaidà	melodio	parencaj	aj - ie	I.c
na-giéda	na-láwla, na-aójdia, na-dénka, na-zárda	Lit.: giedóti	kanti
gjála	"blanka": béla, júrka; "hela": léwka; "luma": árga, féna, sála	Irl.: geal	blanka; hela; luma	parencaj	a - e	I.
géla	śára, tútea	Pld.: gäl, Mn.Sak./Mn.A.Ger.: gelo	flava
hîlo(#1)	kálmo, móro, máwtu, r¸ájo	Vask.: hil	morto	parencaj	i - u - o	?
na-húla	na-rósla	Sum.: hul	detrui
hólo	hhóntu	Bur.: hôl	armeo
na-jáwsta		Ltv.: jaust	antaŭsenti	parencaj	aw - u	V.
na-júta		Ltv.: jūt, juta	senti
na-kâja(#2)	na-déta, na-kójva	Dah.: kaaj-	meti	parencaj	aj - uj	IV.a
na-kûja(#3)	na-lájga; na-svápa	Mans.: kuj-	kuŝi; dormi
na-kâla	na-gója	Isl.: kalla [katla], Sve.: kalla, Nor.: kalle & Ar.: qâla, kallama	voki		a - o	III.
kólu	golóso	Heb.: kol	voĉo
kára		Turk.: kara	nigra	parencaj	a - u	IV.
kûra		Jap.: kurói (k-u Mpĉ.: kury)	blu-nigra
na-kéjsta		Lit.: keisti	ŝanĝi > varii	parencaj	ej - i	I.c
kéjtu		Lit.: keitìmas	ŝanĝo > varianto
na-kísta		Lit.: kìsti	ŝanĝi
kíta		Lit.: kìtas	alia
kévi		Ĥan.: kev, kew, Mrdv.: kev, Mans.: käw	mineralo (<ŝtono)	parencaj	e - i	I.
kívi		Fin./Est.: kivi	ŝtono
na-kvéda	na-díha, na-héla, na-néna	Nor.: kveda, kvede, Sfr.: kweede	diri	parencaj	e - i	I.
kvídi	tókomo	Mn.Angl.: cwide	frazo
krámu	kàjckívi	Ltv.: krams	siliko	parencaj	a - e	I.
krémo		Slvk.: kremeň	kvarco
lági	lajgájko	Ger.: Lage	situo	parencaj	a - aj	?
na-lájga		Ger.: liegen & Angl.: lie [laj]	kuŝi
na-lágja	naendéta	Tag.: lagyan	enmeti
lúga	zolta; (/) sánja	Kant.: lug6 (en: lug6-xig1, lug6 ca4)	verda		ú - û	VI.
lûgo(#4)		Rus.: луг [lug]	herbejo
na-mála		Het.: mallai, Lit.: málti, Gt./Mn.A.Ger.: malan, Isl.: mala	mueli	parencaj	a - e	I.
méljo		Alb.: mjell, miell-i, Mn.A.Ger./Mn.Sak.: melo	faruno
nal	kek, dor, vat	Ĉerm.: nal, nalat & Tel.: nala-, nālugu, Tam.: naalu	kvar	parencaj	a - e	I.
néli	nalgóno	Fin.: neliö	kvadrato
náśti		Lit.: naštis	ŝarĝo	parencaj	a - e	I.
na-néśa	na-béra	Lit.: nèšti	porti
na-práta	na-paníma	Ltv.: pratu, Lit.: pratau	kompreni	parencaj	a - o	III.
prótu		Lit.: protas	menso
rátu		Ltv.: rats, Lit.: ratas > Fin./Est.: ratas	rado	parencaj	a - i	I.
na-ríta	na-máza	Lit.: ritù, (rìsti), Ltv.: ritēt	ruli
réndi	dźúrmo	Hung.: rend & Alb.: rend(#5)	ordo	parencaj	e - i	I.
ríndi	sápu	Ltv.: rinda	vico
na-répa		Gr.: ρέπω [répô]	klini	parencaj	e - o	II.
rópo	ájpi, kéjko	Gr.: ροπή [ropê]	inklino
na-séna	na-náma, na-rína	Bur.: sen-, sen-As 'named'; Tling.: -sen 'to name'	nomi		e - o	II.
sóno	mátei, kalámo	Est.: sõna	vorto
na-stéja		Ger.: stehen	stari	parencaj	e - o	II.
stóju		Rus.: стоять [stojatj]	stari > stato
tájhha		Plb.: taiche	trankvila	parencaj	aj - i	I.c
tíhha		Rus.: тихий	kvieta
tálu		Pld.: Tahl	numero		a - o	III.
na-tôla(#6)		Mong.: тоолох [tooloh]	nombri
ténu	súnu	Tik.: ten	filo	parencaj	e - o	II.
tóni	dóhtri, súni	Tik.: ton	filino
na-tôlka(#7)		Est.: tõlkima	traduki	parencaj	ó - ô	VI.
tólku		Jid.: tolk	senco
na-vêla(#8)	na-solsága	Rus.: велеть [veletj]	ordoni	parencaj	e - o	II.
na-vóla	jao, maw	=	voli
na-wétua	naisgáma	Jav.: wëtu	elveni	parencaj	e - a - i	I.
wátu	bejket, -ket	Bima: watu	de (loke)
wítu	gegámi	Maanjan: witu	direkto
wóra	anhéva, múva	Skot.: waur	malbona		o - a	III.
wárwa		Jap.: warui	malbonfarta

• #1: Dua tonemo pro híli "luno".
• #2: Dua tonemo pro káju "konko".
• #2, #3: Rilatas al na-keíta "kuŝi", kies etimo Gr.: κειται hipoteze parencas.
• #3: Dua tonemo pro kuju "orelo".
• #4: Dua tonemo pro lúga "verda".
• #5: Ambaŭfoje okazis prunto el slava lingvo.
• #6: Dua tonemo pro tóla "malproksima".
• #7: Dua tonemo pro tólku "senco".
• #8: Dua tonemo pro vélu "frato".

RIM: Verda fono signifas, ke la koncerna ŝanĝo taŭgas por analogia disvastigo.

- Sekundara (t.e. analogia) ablaŭto / ékema (t.t. sémća) apabúnjo

Roza signifas 'lingve'.

RIM: Ne eblas meti formon estigatan per ablaŭto kiel novan bazan vorton, tiel ke estiĝus "ĉeno". Tio kaŭzus mikson de la ablaŭto-vicoj kaj pro tio ne permesatas. Krome ne eblas meti iun bazan vorton en du malsamajn ablaŭto-klasojn. Tamen ekzistas du esceptaj grupetoj, nome ási "aĵo", óso "objekto", ûsu "subjekto", ázi "substanco" kaj déjlo "parto", na-dájla "dividi", dójli "partio".

La primara ablaŭto ĉi tie ne gravas! La formoj el la primara skemo supre eĉ povas "migri" en malsamajn ablaŭto-vicojn!

Se la baza kaj devena fomoj estas substantivoj, povas okazi genro-distingo.

I.: e - a - i

Nom.	Origino	Senco	Etimo	Devena	Senco
1.	ásto	metiisto	Ĉuv.: asto	ésti	metio
2.	na-déga	bruli	Lit.: degti	dígi	inflamo
3.	-ems-	-simila	Turk.: -imsi	-ams-	-oid-
4.	érpu	vino	Kopt.: ⲏⲣⲡ [ērp̄]	árpo	alkohola trinkaĵo
5.	ílmi	scienco	Turk.: ilim, Ar.: ilm	na-álma	esplori
				-elm-(#1)	-olog-(#2)
6.	ínsi	kesto	Snĉ.: inës	ánsi	kestego
7.	kíni	sekso, genro	Isl.: kyn	kéno	verba genro
8.	nal	kvar	Ĉerm.: nal, nalat & Tel.: nala-, nālugu, Tam.: naalu	-nêl(#3)	tridek + ...(#4)
9.	péa /PraKit./, péo /Mn.Kit./	kapo	Est.: pea, Fin.: pää	pao-	ĉef-
10.	pélto	kampo; agro	Fin.: pelto	píltu	agro
11.	saj	miliono	Mong.: сая [saja]	sej-	mega-
12.	skálta	varmega	Irl.: scalltach	na-skélta	hejti
13.	snew	du	Eg.: snéwe (Par. Kopt.: snav (m.), snouti (f.))	-snaw	dek + ...(#5)
14.	térva	sana	Fin.: terve	na-tárva	kuraci
15.	tir	tri	Rus.: три [tri], Alb.: tre, tri, Irl.: tri, ..., Nep./Bng.: tin, Hin.: tiin	-ter	dudek + ...(#6)
16.	védru	kuvo, tin(et)o	Cig.: védr-a (Pl.) vedri 'Kübel', Hung.: véder, veder (Pl.) vedrek, vödör 'Eimer; Kübel', Alb.: véd/ër, -ra, (pl.) -ra-t 'Milcheimer, Melkeimer (aus Holz)'	vádru	kuvo
17.	vit	kvin	Kom./Udm.: вит [vit]	-vêt(#7)	kvardek + ...(#8)
18.	wígli	graso	Lak.: wigli	wáglo	benzino
				wégli	dizelo
19.	zem'	sub	Ltv.: zem	zim-	hipo-
20.	na-źáda	promesi	Lit.: žadėti	źédlu, -i(#9)	fianĉo, -ino
Diftongoj
ew - aw - iw
1.	páwtu	piedo	Pld.: Faut, Gr.: podi	péwto	membro (kiel korpoparto)
ie - ia - i
1.	tiépi	dokumento	Ĉin.(Gabl.): tiep	tiápo	pasporto
2.	viéśa	publika	Lit.: viešas	viáśu	politiko
ej - aj - i - ie
Modela lingvo estas ĉikaze la litova. sneigėti "neĝegi" - snaigė "neĝero" - snìgti "neĝi" - sniegas "neĝo"
1.	ájbu	honto	Sva.: aibu	éjbo	skandalo
2.	déjlo(#10)	parto	Pld.: Deil	na-dájla	dividi
3.	-ejm-	-ed- (zool.)	Fin.: heimo	-ajm-	-en- (zool.)
4.	na-gwéjlra	montri	mikso el na-gwéla "vidi" kaj na-éjra "fari"	gwájlru	ekrano
5.	stíni	muro	Ukr.: стіна [stina], (Rus.: стена [stena])	stéjno	vando

• #1: Kiel en éltelmu.
• #2: Kiel en biologo.
• #3: Dua tonemo pro néli "kvadrato".
• #4: Kiel en "tridek unu" (ojnnêl) ĝis "tridek naŭ" (gaonêl).
• #5: Kiel en "dek unu" (ójnsnaw) ĝis "dek naŭ" (gaosnaw).
• #6: Kiel en "dudek unu" (ójnter) ĝis "dudek naŭ" (gaoter).
• #7: Dua tonemo pro véta "maljuna, malnova; kaduka".
• #8: Kiel en "kvardek unu" (ójnvêt) ĝis "kvardek naŭ" (gaovêt).
• #9: Inspirita de la rilato inter Lit.: sužadėtinis 'fiancé' ("fianĉo"), sužadėtinė 'fiancée' ("fianĉino") kaj žadėti 'to promise' ("promesi").
• #10: Hazarde ĝi lezas la regulon, ke tiu baza formo ne aperu en du malsamaj ablaŭtaj skemoj. Dua derivaĵo do estas dójli "partio".

II.: e - o

Eblas du ordoj, nome "kutima" (e - o) kaj "inversa" (o - e).

 

Kutima ordo

Nom.	Origino	Senco	Etimo	Devena	Senco
Simpla vokalo
1.	na-déta	meti	Lit.: dėti	na-dóta	parki
2.	énso	ujo	His./Esp-o: en, Gr.: εν [en] + Est.: asi	ónso	koverto
3.	gévi	komunumo	Heb.: gev	góva	komuna
4.	kélva	ruĝa	Mpĉ: kelu	kólva	infraruĝa
5.	na-népa	mensogi	Tlng.: nep	na-nópa	nei, malkonfesi
6.	na-néśa	porti	Lit.: nèšti	navuknóśa(#1)	transigi
7.	réda	falsa	Mn.Pr.: REDI, reddi	rod-	pseŭdo-
8.	réŋu	ringo	Fin.: rengas	rôŋo(#2)	pneŭo
9.	zémi	tero	Ltv.: zeme	zômo(#3)	medio
Diftongo (ej - oj)
1.	déjlo(#4)	parto	Pld.: Deil	dójli	partio
2.	méjvi	fruktoj(#5)	Turk.: meyva	mójvo	marmelado, fruktaĵo

• #1: Sekvas ne la esperantan, sed germanan modelon, do transferieren.
• #2: Ĝi havas la duan tonemon pro la vorto róŋi "diskuto". Ĝia sinonimo estas: gómi.
• #3: Dua tonemo pro zom- "deka-"
• #4: Hazarde ĝi lezas la regulon, ke tiu baza formo ne aperu en du malsamaj ablaŭtaj skemoj. Dua derivaĵo do estas na-dájla "dividi".
• #5: Germane Obst.

Inversa ordo

Nom.	Origino	Senco	Etimo	Devena	Senco
Simpla vokalo
1.	górci	laboro	Arm.: գործ [gorc]	gérco	verko
2.	na-hóga	lerni	Kant.: hog6	héga	klera
3.	poŋ	sep	Gua.: pokõi	-pêŋ(#1)	sesdek + ...
4.	sólmu	nodo	Fin.: solmu	sélmi	maŝo
Diftongo (oj - ej)
1.	ójn	unu	Mn.Lat.: oinos, Gl.: oinos, Mn.Irl.: oín, (ôen), Dgsp.: oin-o-, -a-,-ata	éjni	-em-(#L)

• #1: Dua tonemo pro peŋ "paf".
• #L: Lingvoscienca termino, kiel ekz. en grafemo, morfemo, fonemo ktp.

III.: a - o

Eblas du ordoj, nome "kutima" (a - o) kaj "inversa" (o - a).

 

Kutima ordo

Nom.	Origino	Senco	Etimo	Devena	Senco
Simpla vokalo
1.	anć	malsupre	Toĥ.A: āñc 'unten'	ónćo	bazo
2.	ási	aĵo	Est.: asi (Fin.: asia)	óso	objekto
3.	ćánjo	leĝo	Vj.: chánh	ćónju	rajto
4.	dárbo	peco	Hung.: darab	na-dórba	pisti
5.	dźja-	-famili-	Ĉin.: jiā-tíng, jiā-shŭ	dźjo-	-familieg-
6.	lápsa	plata; ebena	Hung.: lapos	lópsi	areo
7.	mátlo(#1)	bildo	Lit.: matyti + l	mótlu	foto
8.	mjáko	tendo	Nen.: myak	mjóku	jurto
9.	náśti	ŝarĝo	Lit.: našta	na-nóśta	ŝargi
10.	pláto	folio (nebot.)	Ger.: Blatt (Toĥ.A: pält, B: pilta)	plóto	bileto
11.	sámlo	supo	Km.: såmlå	sómli	buljono
12.	twáŋu	akcento	Pat.: twang	tvóŋa	emfaza
Diftongo (aj - oj)
1.	ájru	kuriero	Gt.: airus	ójro(#2)	anĝelo
Diftongo (aw - ow)
1.	áwto	aŭto	=	ówtu	veturilo

• #1: Estiĝis el na-máta "vidi" (el Lit.: matyti) per aldona konsonanto.
• #2: La eŭropa mono nomiĝas Éwru „Eŭro“, sed en dialekto Ávru.

Inversa ordo

Nom.	Origino	Senco	Etimo	Devena	Senco
1.	dvórni	kurteno	el dvóru "korto"	dvárni	flankkurteno
2.	mókśu	nodo	Sem.: mokesch	mákśo	maŝo
3.	njódo	urintubo, uretro	Jap.: nyôdô	njádo	tubo
4.	órvo	kuracisto	Hung.: orvos	-ârvi(#1)	-logio(#2)
5.	na-sómpa	kolekti	Ger.: sammeln (kun neregula formanĝo)	sámpo(#3)	muzeo

• #1: Dua tonemo pro árva "libera".
• #2: Se temas pri medicina fako.
• #3: Inspirita de Isl.: safn 'a museum; a collection; ...' ("muzeo; kolekto").

IV.: a - u

Eblas du ordoj, nome "kutima" (a - u) kaj "inversa" (u - a).

 

Kutima ordo

Nom.	Origino	Senco	Etimo	Devena	Senco
Simpla vokalo
1.	ási	aĵo	Est.: asi (Fin.: asia)	ûsu(#1)	subjekto
2.	hádi	limo	Ind.: hadi	húdo	dogano
2.	hárjo	broso	Fin.: harja	húrjo	harego
4.	jáśa	blu-verda	Tzel.: yaš	júśo	turkiso
5.	na-kájva	fosi	Fin.: kaivaa	kújvi	mino
6.	na-ráśta	skribi	Lit.: rašti	rúśtu	artikolo
7.	rátu	rado	Fin./Lit.: ratas	rútu	vagono

• #1: Dua tonemo pro -us- "likvaĵo"

Inversa ordo

Nom.	Origino	Senco	Etimo	Devena	Senco
Simpla vokalo
1.	ljútu	ŝtrumpo	Enc.: l'utu'	ljátu	ŝtrumpeto
2.	muc	ses	Jap.: muttsụ	-mac	kvindek + ...(#1)
3.	na-vúta	tiri	Sva.: -vuta	vâtu(#2)	trajno
Diftongo (uj - aj)
1.	na-bújka	fleksi, kurbigi	Turk.: bükmek	bájku	arko
2.	na-rújska	ŝpruci	Fin.: ruiskutta	na-rájska	duŝi

• #1: Kiel en "kvindek unu" (ójnmac) ĝis "kvindek naŭ" (gaomac).
• #2: Dua tonemo pro vat "kvar".

V.: au - u

Nom.	Origino	Senco	Etimo	Devena	Senco
1.	púli	mono	Geo.: puli	páwli	financo

 

VI.: ´ - ^

Nom.	Origino	Senco	Etimo	Devena	Senco
1.	bóni	radiko	Vj.: bổn	bôno	principo

b) alterno de konsonantoj / kítri subúnjorini

- Primara (t.e. etimologia) alterno / ójnoma (t.t. àsli-ŋúp-ilma) kítri

Vorto	Sinonimo	Etimo	Senco	Komento	Alterno	Skemo
dvípo	apśúro, śími	Sans.: द्वीप [dvipá]	insulo	parencaj	d - t	voĉeco
tvípo	bùmi-déjlo, zèmi-déjlo	Km.: ទ្វីប [tviip]	kontinento
gjála	"blanka": béla, júrka; "hela": léwka; "luma": árga, féna, sála	Irl.: geal	blanka; hela; luma	parencaj	g - gj	velaro - palatalo
géla	śára, tútea	Pld.: gäl, Mn.Sak./Mn.A.Ger.: gelo(#1)	flava
géla	śára	Pld.: gäl, Mn.Sak./Mn.A.Ger.: gelo(#1)	flava		g - k	voĉeco
kélva	rúda	Mpĉ: kelu	ruĝa
ír'e, írone, írodo, íro'on	zem', zémvo'	Enc.: ir', irone, irodo, iroon, iro'one	(de/tra) sub (+n)	parencaj	r - l	lateralo
ŋil-		Nen.: ӈылна	(malsupre) > kata-
na-kéjsta		Lit.: keisti	ŝanĝi > varii	parencaj	st - t(#2)	?
kéjtu		Lit.: keitìmas	ŝanĝo > varianto
na-kísta		Lit.: kìsti	ŝanĝi
kíta		Lit.: kìtas	alia
lági	lajgájko	Ger.: Lage	situo	parencaj	g - gj	velaro - palatalo
na-lájga		Ger.: liegen & Angl.: lie [laj]	kuŝi
na-lágja	naendéta	Tag.: lagyan	enmeti
na-lúkima	na-máta	TokP.: lukim	vidi	parencaj (?)	k - ks	velaro - afrikato
na-lúksja(#3)	na-d¸ágetja	Het.: luktsi	heligi
na-mála		Het.: mallai, Lit.: málti, Gt./Mn.A.Ger.: malan, Isl.: mala	mueli	parencaj	l - lj	moleco
méljo		Alb.: mjell, miell-i, Mn.A.Ger./Mn.Sak.: melo	faruno
pálka		Het.: palhi- 'breit'	larĝa		l - r	lateralo
párka	vípsa, magála	Het.: par-ku-us (parkus)	alta
púmu		Fin./Est.: puu "arbo; ligno" & Ger.: Baum (dial.) Bôm	arbo		m - v	labialo
púvo	móku, zúru	Fin./Est.: puu "arbo; ligno"	ligno
pústa		Jid.: pußt, Ukr.: pustý	malplena, senenhava	parencaj	t - ć	plozivo - afrikato
púsći		Sor.: pusćina	dezerto
séju	sánto	Nav.: séí 'sand' ("sablo")	sablo	parencaj	s - z	voĉeco
-zej- / na-zéja		Nav.: -ZÉÍ 'to crumble, be crumbly (as soft sandstone)' ("diseriĝi")	diseriĝi
na-úća	na-tîda	Juk.: uchi	okazi	parencaj	t - ć	plozivo - afrikato
na-úta		Ĉl.: ut-iy, ut-ix
up'	on'	Pld.: up, op, Nld.: op, Angl.: up [ap], Sve.: upp	sur	parencaj	-	aldono
na-úpsa(#3)	na-gúma	Het.: up-tsi	leviĝi (pri suno)		s

• #1: Parencas Lat.: helvus, Mn.Nord.: gulr, Mn.Angl.: geolo, Lit.: želvas.
• #2: Subtenata de la etimo de na-júta "senti", do de Ltv.: just 'fühlen' ("senti"), jūt 'er fühlt' ("li sentas") kaj juta 'er fühlte' ("li sentis").Tia alterno ekzistas en kelkaj hindeŭropaj grupoj, nome la balta, slava, greka kaj persa.
• #3: La aldona konsonanto fakte estiĝis el la verba finaĵo por la tria persono.

- Sekundara (t.e. analogia) alterno / ékema (t.t. sémća) kítri

Baza	Senco	Devena	Senco	Etimo	Senco	Alterno
Voĉeco
ási	aĵo	ázi	substanco	Est.: asi (Fin.: asia)	aĵo	s - z
na-kírva	tranĉi	gírvo	stumpo	Jap.: kiru	tranĉi	k - g
tóva	bona	dóvo	higieno	Heb.: tov	bona	t - d
Lateralo
nálśi	vetero	nárśu	klimato	Kor.: nalŝŝi	vetero	l - r
Afrikato
céwdo	gipso	céwdźi	stuko	mallongigo el cevójdo	gipso	d - dź
na-júta	senti	júći	sento; pasio	Ltv.: jūtu, jūti, jūt; jūtam ¦ jutu; jutām, (inf. just), Lit.: jutaũ	senti	t - ć
klújtu	bulo	kjújćo	pastbulo	Skot.: clootie [klüütî]	bulo	t - ć (l - j)
rátu	rado	rać	ĉirkaŭ	Fin./Lit.: ratas	rado	t - ć
tiépi	dokumento	ćiépu	legitimilo	Ĉin.(Gabl.): tiep	dokumento	t - ć
na-tílta	malpermesi	tílćo	tabuo	Hung.: tilt	malpermesi	t - ć
tóva	bona	na-ćóva	flegi	Heb.: tov	bona	t - ć
Diakrito
lésu	arbaro	léśa	sovaĝa	Rus.: лес [les], в лесу [vlesu], Ĉeĥ./Slvk.: les, A.Sor.: lěs	arbaro	s - ś
sújti	lakto	śújto	ĉevalinlakto	Turk.: süt	lakto	s - ś
zárcu	servisto	na-źárća	rezervi	Mong.: зарц [zarc]	servisto	z - ź, c - ć

c) Kombino

Eĉ eblas kombino el konsonanta kaj vokala alterno, ĉe kiu la pozicio de konsonanto varias.

Primara (t.e. etimologia) kombino

Vorto	Sinonimo	Etimo	Senco	Komento	Alternoj
géla	śára, tútea	Pld.: gäl, Mn.Sak./Mn.A.Ger.: gelo	flava		e - a kaj g - gj
gjála	júrka(1); léwka(2)	Irl.: geal [g'al]	blanka; hela; luma

Sekundara (t.e. analogia) kombino

Baza	Senco	Devena	Senco	Etimo	Senco	Modelo
dálga(#1)	longa	na-dlága	etendi	Rus.: долгий, Slov.: dolg(#2)	longa	Ĉin.: 长 [cháng](#3) "longa" -> 张 [zhāng](#4) "streĉi" (Mn.Ĉin.: *drjaŋ ->*trjaŋ(#5))
dólga	longa	na-dlóga	streĉi

• #1: Ĝi estas variaĵo de la sekva vorto.
• #2: Parencas Slvk.: „dlhý“, Pol.: „długi“, A.Sor.: „dołhi“, Ma.Sor.: „dłujki“, Sans.: „dīrghá-“, Av.: „darëga-“, Alb.: „gjatë“
• #3: Laŭ Deutsche Übersetzung von 长 ( chang / cháng ) - lang auf Chinesisch.
• #4: Laŭ Deutsche Übersetzung von 张 ( zhang / zhang ) - Zähleinheitswort (für Gegenstände mit flacher Oberfläche).
• #5: Laŭ Old Chinese ("malnova ĉina") en angla vikipedio.

d) Aldonaj konsonantoj / Gudájari subúnjori

En alia ĉapitro mi nomis tion "diferencigaj konsonantoj".

Baza vorto	Senco	Etimo	Kun aldona konsonanto	Senco
ap-	ĉirkaŭ-	Ltv.: ap-	ápri(#1)	cirklo
bédi	flanko	Ur.: bedë	bédzi(#2)	paĝo
-ber	iam	Som.: ber	bérti	dum
na-brúka	rompi	TokP.: bruk	brúklo	vrako
cuk-	piedo	mallongigo de itsúku "piedo"	na-cúkta	stari
ćíku	paŝo	Ĉin.(Gab.): č´ik	ćíkti	ŝtupeto
ćúta	mallonga	Ĉin.(Gab.): čut & Keĉ.: čutu	ćútru	hoketo, lunarko
djuj- (el djúi)	dorno	Pajŭ.: djui (Malaj.: duri, Fiĝ.: sui 'bone' ("osto"))	djújno	durio
doj	paro	Vj.: đôi	dójsa	utra
na-dóna	frosti	Turk.: donmak	dónćo	ĝelo
			dónli	ĵeleo
			dónti	gelanteno
dus-	mis-	Sans./Gr.: dus-	dúska	fuŝa
			dúspo	paneo
éjdi	patrino	Mez.A.Ger.: eide(#3)	éjdzi(#4)	materio
			éjdźo(#4)	materialo
gémi	ŝipo	Turk.: gemi	na-gémpa	ekipi
na-géra	fari	Isl.: gera	na-gérsa(#5)	labori
gó'i	oleo	Ĉer.: ᎪᎢ [go'i]	gó'iko	olivo
gújno	koloro	Arm.: գույն [guyn]	gújnsi	kromoZ(#P)(#R), kromio(#P)(#R), ĥromo(#R)
na-gúśa	sufokigi	Mak.: гуши [guši]	gúśko	nitrogeno
na-héma	havi	Pld.: hemm'	na-hémpa	posedi
héva	bona	Fin.: hyvä, Est.: hea	hójta(#6)	ĝusta
is'	ekster; el	Rus.: из [iz]	na-ísna	konsisti
jámu	maro	Ngan.: jam, Nen.: jamʔ & Eg.: jám, Sem.: yam, Jid.: jam (Enc.: jam 'Fluß')	jámti(#7)	tajdo
jégi	glacio	Hung.: jég	jéksi	glaciaĵo
na-jépa	doni	Alb.: jep	jépto	doto
jója	bona	Jap.: yoi	jójta	prava
na-júpa	nombri	Keĉ.: yupay	júpsi	komputilo
			na-júpta	komputi
na-júta	senti	Ltv.: jūtu, jūti, jūt; jūtam ¦ jutu; jutām, (inf. just), Lit.: jutaũ	júći	sento; pasio
káwpu	stako	Lit.: káupas	káwpso	maso
kíta	alia	Lit.: kitas, kita	kítri	alterno
kólu	voĉo	Heb./Jid.: kol	kólni	laringo
krámu	siliko	Ltv.: krams	krámko	silicio
krémo	kvarco	Slvk.: kremeň	krémko
kréco	buklo	Cig.: kreco	kréclo	cincino
króku	paŝo	Pl./Ĉeĥ: krok	krókti	ŝtupo
kvaw	kiel		gváwtu(#8)	modo
lápo	folio	Lit.: lapas, Ltv.: lapa	lápsa	plata, ebena
			lápti	frondo
lésu	arbaro	Rus.: лес [les], в лесу [vlesu], Ĉeĥ./Slvk.: les, A.Sor.: lěs	lésna	sovaĝa
ma	ne -u	Sans.: mâ	ma'	nul
na-máta	vidi	Lit.: matyti	mátlo(#9)	bildo
máti	okulo	Gr.: matí & Ind./Tag./Fiĝ.: mata
na-méda	scii	Mong.: мэдэх [medeĥ]	na-métka	koni
			médli	informo
na-méluka	maĉi	Mal.: melluka	mélukti	maĉgumo
néli	kvadrato	Fin.: neliö	néltu	kadro
na-njípa	kudri	Lao.: ຫຍິບ [nyip]	njípto	rafeo
ŋího	libro	Slvk.: kniha	ŋíhso	kodekso (leĝaro)
			ŋíhto	kodekso (malnova manskribo)
óhi	preter	Fin.: ohi	na-óhta	preteriri
pat	se, kaze ke	Sans.: pat-	pátri	kondiĉo
na-páwa(#10)	moviĝi	Keĉ.: paway	páwasi(#11)	aŭto
páwdo	pedunklo	Ceb.: pawod	páwdlo	pedicelo
pjási	loko	It.: piazza > Kr.: pjaca	na-pjásta	meti
pléko	kristalo	Km.: ផ្លេក [phleek]	plékso	kristalino
pléti	ventumilo	Km.: ផ្លិត [phle't#K, phlət#W]	plétlo	ripidio
póju	tigo	Uzb.: poya	pójpo	petiolo
na-psása	resti	el pas "post" kaj na-ésa "esti"	psástu	reziduo
pu-	lign(aĵ)o	Fin./Est.: puu	púmu(#12)	arbo
			púvo	ligno
púru	fajro	Gr.: pur	na-púrna(#13)	bruli
roa-	makro-	Maor.: roa	roatu	superstreko
-ruk	direkte al, cele al	Kark.: -ruk	rúkti	direkto
rúvi	ŝraŭbo	Fin.: ruuvi	rúvlo	bostriko
na-síra	kudri	Keĉ.: siray	sírto	suturo
sírpi	serpo	Fin.: sirppi	sírplo	drepano
sója(#14)	sekva	Ĉer.: so-i	sójtu	rezulto
sújsi	karbo	Est.: süsi	sújsko	karbono
Ki-taka	Kitaka	Sva.: ki- + Sur.: taki	toákti	konversacio
na-tóka	paroli	Tokp.: tok
tlíśo	serpento	Nav.: tłʼiish	tlíślo	spiralo
			tlíśto	hoso
tósa	malmola	Tet.: toos 'hard' ("malmola")	tóstu	betono
-tuk(#15)	ĝis	Keĉ./Tar.: tuku-	túkti	celo
túli	seĝo	Ger.: Stuhl & Fin.: tuoli	túldi	tablo
túpa	malakra	Rus.: тупой [tupój]	túplu	maldekstra korno (signo)
na-véda	scii	Slvk.: vedieť, Slov.: vedeti	-védzi	-nomio
vési	akvo	Fin.: vesi	vésko	hidrogeno
vieśa	publika	Lit.: viešas 'öffentlich' ("publika")	vieśtu	afiŝo
wápa	ekzakta	mi	wápsa	diakrita
zem'	sub	Ltv.: zem	zémba	malalta
zémi	tero	Ltv.: zeme
zvóno	sono	Rus.: звон [zvon]	zvónćo	tonemo
			zvónko	tono

• #1: Laŭ la rilato de Fin.: ympyrä 'circle' ("cirklo") al ympäri 'around' ("ĉirkaŭ").
• #2: Fakte tio estas transdialekta pruntaĵo, kiu aspektas kvazaŭ havante aldonan konsonanton. Do, fakte tie d fariĝis dz.
• #3: Parencas Gt.: 𐌰𐌹𐌸𐌴𐌹 [aiþei] kaj pruntaĵo en Fin.: äiti.
• #4: Kreitaj el éjdi "patrino", laŭ la rilatoj inter Hung.: anyag "materio, materialo" resp. anya "patrino" kaj Lat.: māteria "materio" resp. māter "patrino" [Laŭ artikolo anyag, en la angla Vikivortaro].
• #5: Variantoj na-gérra, na-gérta, na-gérpa kaj na-gérwa.
• #6: El héwta.
• #7: Laŭ la rilato inter Fr.: marée 'tide' ("tajdo") kaj mer 'sea' ("maro").
• #8: El kváwtu.
• #9: El tio per ablaŭto estiĝis mótlu "foto".
• #10: Varianto na-páwja.
• #11: Esceptokaze reaperas la vokalo a el la etimo, tiel ke la rezulta vorto aspektas, kvazaŭ oni uzis la sufikson -as-. Sed ĉilasta kutime neŭtraligas la genron.
• #12: Laŭ Ger. Baum.
• #13: Laŭ Ger. brennen kaj Angl. burn.
• #14: Inspirita de la rilato inter Slvk.: výsledok al sledovať, Ĉeĥ: výsledek al sledovat.
• #15: Estiĝis el túkuo "fino".
• #P: Laŭ NPIV.
• #R: Laŭ "Reta Vortaro".

Al la sekva ĉapitro
03.10.2025