Kitakujo 

Likvaĵoj / Úsori

a) Enkonduko / Enbrúŋeni

áma	likva	Ĉer.: ᎠᎹ [a-ma] 'water' ("akvo") + sencoŝanĝo
rújmemsa		derivaĵo el rújmi "fluo" kaj sufikso
śúremsa		derivaĵo el na-śúra "flui" kaj sufikso
úsa		el la sufikso -us-
úkso(#1)	trinkaĵo	Mong.: ус [us] "akvo" & Juk.: uk'ul, uk'ik "trinki"
úpśo(#2)	trinkaĵo, likva manĝaĵo	Mong.: ус [us] "akvo" & Keĉ.: upyay "trinki" & Gua.: u "trinki; manĝi" (y'u "trinki akvon") & Mong.: уух [u:ĥ]
úso(#3)	likvaĵo	Mong.: ус [us] "akvo"

• #1: Dialekte úski kaj úsko. Sinonimoj pítaso (variantoj píbaso, píćaso, pínaso), kísaso kaj úpjaso.
• #2: Ne eblas sendiakrita formo, pro na-úpsa "leviĝi (pri suno)". Ankaŭ la formo úpjso ne eblas, ĉar j inter p kaj s ne prononceblas. Sed ekzistas variantoj -uspj- kaj -ũps- (do ĉilasta kun dua tonemo).
• #3: Ĝi kaŭzas neŭtran genron ĉe derivitaj vortoj. Dialekte -usn-, laŭ Mong.: усный (genitivo de ус). En kelkaj dialektoj anstataŭ tio ekzistas la sufikso -ak-, kiu estiĝis el la dialektaj vortoj háku, jáku, há'u, já'u "akvo" (el Juk. ha' & Keĉ.: yaku).

b) En la korpo / Énsaj tla bádu

vorto	senco	partoj	sencoj	etimo	sinonimoj	etimo
ájćkuso	ĉuro	ájćko + -us-	testiko + likvo	Ger.: Ei [aj]	kómku	Sr.: coméx [koméx/]®
bájuso	limfo	baj- + -us-	blanka + likvo	Ĉin.: 白 [bái] (白色 [báisè])
beáduso	ĉirkaŭfeta fluidaĵo, amniolikvaĵo	beádo + -us-	utero + likvo	Ngan.: beada°
déluso(#1)	sero	délo + -us-	sango + likvo	Vask.: odol, Ejak./Ath.: deł (Nav./Okc.Apĉ.: dił)
dímuso(#2)	sango	dim + -us-	ruĝa + likvo	Orm.: diimaa m (diimtuu f)	ásri	Sans.: ásrk, ásrt, asrjâ
					délo	Vask.: odol, Ejak./Ath.: deł (Nav./Okc.Apĉ.: dił)
					véri	Fin.: veri, Hung.: vér, Mrdv.: ver'
dítuso(#3)	lakto	díti + -us-	mamo + likvo	Vask.: diti	málko(#4)	Rus.: молоко [mëlakó], Angl.: milk, Pld.: Melk, Mez.Pld.: melk, Gt.: miluks
					piénu	Lit.: pienas, Ltv.: piens
					sújti	Turk.: süt
					súsi	Ind.: susu > TokP.: susu
dzírkuso	sango	dzírku + -us-	koro + likvo	Mong.: зүрх [dzürĥ]	ásri	Sans.: ásrk, ásrt, asrjâ
					délo	Vask.: odol, Ejak./Ath.: deł (Nav./Okc.Apĉ.: dił)
					véri	Fin.: veri, Hung.: vér, Mrdv.: ver'
éćuso	spermo	-eć- + -us-	-id- + likvo	A.Sor.: -eć-	kómku	Sr.: coméx [koméx/]®
ókuso		-ok- + -us-		Rus.: -ок [-ok]
únjuso		-unj- + -us-		Keĉ.: uña
jáknuso	galo	jákno + -us-	hepato + likvo	Sans.: yákrt (gen.) yaknáh, Lit.: (j)eknos, (j)aknos	njáli	Ind.: nyali
úpsuso		úpsi + -us-		Acug.: úpsi
káljuso	salivo	kálju + -us-	lango + likvo	Keĉ.: qallu	dáhi	Vj.: dãi
kújuso	cerumeno, orelvakso	kúju + -us-	orelo + likvo	Kor.: 귀 [kui]
rínruso		rínri + -us-		Keĉ.: rinri
mátuso(#5)	larmo	máti + -us-	okulo + likvo	Ind.: mata, Ceb.: matá & Gr.: ματι [máti]	asári	Ltv.: asara, asaras
					dákru	Gr.(poet.): δακρυ [dákru]
					máti-sùvo	Ind.: mata, Ceb.: matá & Gr.: ματι [máti] + Kaz.: suw
					négu	Vask.: negar (nigar)
mízuso(#6)	urino	na-míza + -us-	pisi + likvo	Ltv.: mīzt	kúnso	Ngan.: kunsa°, kunsê, kunsa- (Fin.: kusi)
púsluso		púsli + -us-	veziko + likvo	Lit.: pūslė	mútro	Cig.: mutér, (pl.) mutera
múkluso	puso	múkli + -us-	vundo + likvo	Khl.: mukily, Kpn.: muk?ily, Lsn.: muukil	púmbu(#7)	Cig.(Lov., Burg.): phumb
náhkuso(#8)	ŝvito	náhki + -us-	haŭto + likvo	Karl./Fin.: nahka	kihámki	Sr.: quihámaj [kihámax]® (ihámaj [ihámax]®)
nóhuso(#9)	cerbospina likvo	nóhu + -us-	cerbo + likvo	Jap.: nô (Kor.: 뇌 [noe], Ĉin.: 腦/脑 [nǎo])
píŋsuso(#10)	spermo	píŋsu + -us-	kaco + likvo	Ger.: Pimmel, pinkeln, pissen	kómku	Sr.: coméx [koméx/]®
srátuso(#11)	lakso	na-sráta + -us-	feki + likvo	Rus.: срать [sratj]	riáku	Km.: riak
véjnkruso(#11)		na-véjnkra + -us-		mikso el vínku "eksteren" kaj na-éjra "fari"
sénkuso(#12)	muko	sénki + -us-	nazo + likvo	Keĉ.: senqa
símuso(#13)	salivo	sími + -us-	buŝo + likvo	Keĉ.: simi	dáhi	Vj.: dãi
vjéluso	vomaĵo	na-vjéla + -us-	vomi + likvo	Alb.: vjell	vjélaso	vidu maldekstre

• #1: Pli malpli laŭ Nav.: dił bitooʼ, el dił 'blood' ("sango") kaj bitooʼ 'its juice' ("ĝia suko").
• #2: Similas al Tkp.: telo loje 'blood'^('TP).
• #3: Laŭ gvarania modelo, kie „kamby“ "lakto" estas kombino el „káma“ "mamo" kaj „y“ "akvo", laŭ keta modelo, kie „mámùl´“ estas kunmetaĵo el „²maʔm“ "mamo" kaj „¹ưl´“ "akvo", azteka/naŭatla chichihualayotl 'milk' ("lakto"), el chichihualli 'breast' ("mamo") kaj ayotl 'juice; ...' ("suko"), kaj ĉina „năishuĭ“ el „năi“ "mamoj" kaj „shuĭ“ "akvo". Iomete subtenata de la lakota „asáŋpi“ kunmetita el „azé“ "mamo" kaj „haŋpí“ "buljono, supo, viandolikvo, fruktosuko, do ĉio, kio estas likva kaj nutra" [Laŭ Kauderwelsch Band 193, Sioux / Lakota Wort für Wort, paĝo 92]. Malpli simila estas pro inversa ordo Km.: ទឹកដោះ [tɨk dɑh], el ទឹក [tɨk] 'water, liquid, juice' ("akvo, likvo, suko") kaj ដោះ [dɑh] 'breast, udder' ("mamo").
• #4: Varianto mílko.
• #5: Laŭ gvarania modelo, kie „tesay“ estas kombino el „tesa“ "okulo" kaj „y“ "akvo", laŭ naŭatla „īxāyōtl“ [laŭ "An introduction into classical nahuatl", paĝo 169] el „īxtli“ "okulo; vizaĝo", „ātl“ "akvo" kaj „-yō“, laŭ tokpisina „aiwara.“ el „ai“ "okulo" kaj „wara“ "akvo", laŭ Pat.: ai-whatah [Laŭ "Kauderwelsch Band 59, Patois für Jamaika, Wort für Wort", paĝo 18], laŭ korea „눈물“ [nunmul] el „눈“ [nun] "okulo" kaj „물“ [mul] "akvo" kaj laŭ indonezia „air mata“ el „air“ "akvo" kaj „mata“ "okulo" [Laŭ 'Kauderwelsch Band 1, paĝoj 243 kaj 294']. La keta modelo „dés̛tùl̛“ konsistas el tri partoj, nome „¹de̛s̛“ "okulo", genitiva markilo „t“ kaj „¹ưl´“ "akvo". Malpli simila estas Bsl.: „wota blong ae“ [Laŭ "Daa ne Daakie kevene", paĝo 136, kapvorto „mátili“], TokP.: „wara bilong ai“ [Laŭ "The Jacaranda Dictionary and Grammar of Melanesian Pidgin", paĝo 202, kapvorto „wara“], Sng.: ngù (ti) lɛ́ [Laŭ 'Akten des 2. Essener Kolloqiums über „Kreolsprachen und Sprachkontakte“, paĝo 178'], Vj.: nước mắt kaj Tkp.: telo oko 'tear, cry'^(#TP).
• #6: Laŭ Ind.: „air kencing“ el „air“ "akvo" kaj „kencing“ "maltrinki" [Laŭ 'Kauderwelsch Band 1, paĝoj 243 kaj 282'], Vj.: nước tiểu 'urine' ("urino"), Km.: ទឹកនោម [tɨk noom] (el ទឹក [tɨk] 'water, liquid, juice' ("akvo, likvo, suko") kaj នោម [noom] 'to urinate, to pee' ("urini")) kaj iomete laŭ germana modelo, kie „Pisse“ "piso" estas derivaĵo el „pissen“ "pisi".
• #7: Varianto fúmbu.
• #8: Similas al Tkp.: telo selo 'sweat' kaj iomete malpli telo lon selo 'sweat'^(#TP).
• #9: Laŭ Ger.: Gehirnwasser, Hirnwasser.
• #10: Laŭ Kor.: 좆물 [jonmul] 'semen, cum' ("ĉuro") (el 좆 [jot] 'cock, penis' ("kaco") kaj 물 [mul] 'water' ("akvo")), Dak.: „we ne bahee“ (Angl.: 'penis water') [Laŭ "Daa ne Daakie kevene - Ol Wod blong Daakie - Daakie Dictionary", paĝo 283].
• #11: Pli malpli laŭ TokP.: „pekpek wara“ [El "Kauderwelsch Band 18, Pidgin Englisch für Papua-Neuguinea", paĝo 130].
• #12: Pli malpli laŭ Bsl.: „wota blong nus“ [Laŭ "Daa ne Daakie kevene - Ol Wod blong Daakie - Daakie Dictionary", paĝo 44, kapvorto „dep“] kaj Vj.: nước mũi 'nasal mucus; snot' ("muko").
• #13: Laŭ Kreol.(TT): „maut waata“ [Laŭ "Kauderwelsch Band 162, Kreol für Trinidad & Tobago", paĝo 80], laŭ Pat: maud-whatah [Laŭ "Kauderwelsch Band 59, Patois für Jamaika, Wort für Wort", paĝo 22], laŭ Ĉin.: 口水 [kǒu shuǐ] kaj pli malpli laŭ Bsl.: „wota blong maot“ [Laŭ "Daa ne Daakie kevene - Ol Wod blong Daakie - Daakie Dictionary", paĝo 154, kapvorto „myaaten“], Isl.: munnvatn kaj Tkp.: telo uta 'spit'^(#TP).
• #TP: En 'Toki Pona Dictionary', paĝoj 360-362.

c) Trinkaĵoj / Pítasori, kísasori, úpjasori

Alternative anstataŭ -us- eblas la sufikse uzata -upś- aŭ -uks-, ekz. kárupśo resp. kárukso "kafo".

vorto	senco	partoj	sencoj	etimo	sinonimoj	etimo
boáruso	biero	boari + -us-	hordeo + likvo	Kor.: 보리 [bo.ri] & Angl.: barley	boárizébo(#1)	Kor.: 보리 [bo.ri] & Angl.: barley + Kant.: zeb1
					hénkwo	Eg.: Hénkwe (Kopt.: ϩⲛⲕⲉ, ϩⲉⲙⲕⲓ)
cúkruso	nektaro; siropo	cúkru + -us-	sukero + likvo	Lit.: cukrus	mózo(#2)	Ĉeĉ.: moz 'Honig' ("mielo")
dítuso(#3)	lakto	díti + -us-	mamo + likvo	Vask.: diti	málko(#4)	Rus.: молоко [mëlakó], Angl.: milk, Pld.: Melk, Mez.Pld.: melk, Gt.: miluks
					piénu	Lit.: pienas, Ltv.: piens
					sújti	Turk.: süt
					súsi	Ind.: susu > TokP.: susu
éltuso(#5)	viskio	élto + -us-	vivo + likvo	Hung.: élet
gíwtuso(#6)	infuzaĵo	na-gíwta + -us-	verŝi + likvo	Gt.: giutan
ka'áhuso	mateo	ka'áho + -us-	mateo + likvo	Gua.: ka'a
kakáuso	likva kakao, kakaotrinkaĵo	kakáu + -us-	kakao + likvo	=
káruso(#7)	kafo	kára + -us-	nigra + likvo	Turk.: kara	káfu(#8)	Esp-o: kafo, Ger.: Kaffee, Cig.(Burg.): kafe, Lao.: kaafee, Isl.: kaffi(#9)
					súrću(#10)	Arm.: սուրճ [surč]
kévuso(#11)	mineralakvo	kévo + -us-	mineralo + likvo	Ĥan.: kev, kew, Mrdv.: kev	kéva súvo	Ĥan.: kev, kew, Mrdv.: kev + Kaz.: suw, Uzb.: suv
					kéva vári	Ĥan.: kev, kew, Mrdv.: kev + Sans.: vâ´r, vâri, vârî, Av.: vâr, (vairi-), Mn.Nor: vari
					kéva vési	Ĥan.: kev, kew, Mrdv.: kev + Fin./Est.: vesi
médzuso(#12)	medo	médzi + -us-	mielo + likvo	Slvk.: med; & Fin.: mesi, Hung.: méz, Mrdv.: meď & Jap.: mitsu
mélnuso(#13)	kokakolo	méln + -us-	nigra + likvo	Ltv.: melns
nióruso(#14)	kokos-lakto	nióru + -us-	kokoso + likvo	Malaj.: nior
sváduso(#15)	limonado	sváda + -us-	dolĉa + likvo	Sans.: svadu	góso	Isl.: gos
téuso(#16)(#16a)	teo	téo + -us-	teo + likvo	=
téjuso(#16)(#16a)		téju + -us-		Ltv: tēja
źúŋuso(#17)		źúŋ + -us-	ĉina + likvo	Ĉin.: 中 [zhōng](#17a), Kant.: zung1

• #1: Laŭvorte "hordeosuko".
• #2: "Nektaro".
• #3: Laŭ gvarania modelo, kie „kamby“ "lakto" estas kombino el „káma“ "mamo" kaj „y“ "akvo", laŭ keta modelo, kie „mámùl´“ estas kunmetaĵo el „²maʔm“ "mamo" kaj „¹ưl´“ "akvo", azteka/naŭatla chichihualayotl 'milk' ("lakto"), el chichihualli 'breast' ("mamo") kaj ayotl 'juice; ...' ("suko"), kaj ĉina „năishuĭ“ el „năi“ "mamoj" kaj „shuĭ“ "akvo". Iomete subtenata de la lakota „asáŋpi“ kunmetita el „azé“ "mamo" kaj „haŋpí“ "buljono, supo, viandolikvo, fruktosuko, do ĉio, kio estas likva kaj nutra" [Laŭ Kauderwelsch Band 193, Sioux / Lakota Wort für Wort, paĝo 92]. Malpli simila estas pro inversa ordo Km.: ទឹកដោះ [tɨk dɑh], el ទឹក [tɨk] 'water, liquid, juice' ("akvo, likvo, suko") kaj ដោះ [dɑh] 'breast, udder' ("mamo").
• #4: Varianto mílko.
• #5: Laŭ Irl. uisce beatha 'Whiskey' ("viskio"), laŭvorte 'Lebenswasser' (en la libro 'Wasser Leben(2)', "akvo de vivo") [Laŭ Kauderwelsch Band 90, Irisch-Gälisch, Wort für Wort, paĝoj 63, 108].
• #6: Varianto gújtuso. Laŭ germana modelo, nome „Aufguß“, kiu baziĝas sur la verbo „gießen“ "verŝi".
• #7: Laŭ Juk.: „boxha'“ kaj Okc.Ap.: „tudiłhiłi“. Do, laŭvorte "nigra akvo". Subtenata iomete de Tkp.: telo pimeja 'coffee'^(#TP).
• #8: Por la planto eblas káfilćo "kafoplanto", por la arbusto eblas káflùjni "kafarbusto", por la rilata koloro eblas káfisva "kafokolora", dum ke por la grajno estas búni "kafgrajno" (el Nub.: bún < Ar.: buwn; k-u ankaŭ Sva.: mbuni 'Kaffeebaum' ("kafarbo")).
• #9: Parencas Kos.: „i|kofu“;; Ukr.: „kofe“;; Sam.: „gáf.fe (Gen.-Akk.) gáfe ~ gáffe; gáffe (Gen.-Akk.) gáfe“.
• #10: Por la planto eblas súrćilćo "kafoplanto", por la arbusto eblas súrćlùjni "kafarbusto", por la rilata koloro eblas súrćisva "kafokolora", dum ke por la grajno estas búni "kafgrajno" (el Nub.: bún < Ar.: buwn; k-u ankaŭ Sva.: mbuni 'Kaffeebaum' ("kafarbo")).
• #11: Ekzistas kunmetaĵo el ĝi, nome plin-kévuso "mineralakvo kun gaso".
• #12: Variantoj mécuso, mésuso, médji, méduso.
• #13: Variantoj kun mikso méjlnsuso kaj miélnsuso, el meln- "nigr-" kaj mílsa "dolĉa".
• #14: Laŭ Km.: ទឹកដូង [tɨk doung], el ទឹក [tɨk] 'water' ("akvo") kaj ដូង [doung] 'coconut' ("kokoso").
• #15: Laŭ Lak.: mní skúya [Laŭ Kauderwelsch Band 193, Sioux / Lakota Wort für Wort, paĝo 93]. Parta sinonimo ámuwi, kiu krome signifas "suko".
• #16: Finfine eblas distingi inter la teo en la saketo resp. skatolo aŭ alia ujo kaj la ĵus brogita teo en taso aŭ kruĉo. Similan esprimon havas diversaj aziaj lingvoj, kiuj inkludas la vorton por "akvo" en la vorton, ekz. Ĉin.: 茶水 [cháshuǐ] kaj kun inversa ordo Lao.: ນ້ຳຊາ [nàm-sā:], Taj.: น้ำชา [náam-chaa], Km.: ទឹកតែ [tɨk tae]. Por la planto eblas téilćo aŭ téjilćo "teplanto", por la arbusto eblas télùjni aŭ téjlùjni "tearbusto", por la folio télápo aŭ téjlápo "tefolio" kaj por la rilata koloro eblas téisva aŭ téjisva "tekolora".
• #16a: Komparu ankaŭ Tam.: தேநீர் [tēnīru] (nīru 'Wasser' ("akvo")), Tel.: తేనీరు [tēnīr] (nīr 'Wasser' ("akvo")) [Laŭ la artikolo Etymologie des Begriffs Tee, en la germana Vikipedio].
• #17: Laŭ la dua parto el la scienca nomo "Camellia sinensis", kiu alludas al Ĉinujo. Por la planto eblas źúŋilćo "teplanto", por la arbusto eblas źúŋlùjni "tearbusto" kaj por la folio źúŋlápo "tefolio".
• #17a: El Ĉin.: 中國 [zhōngguó].
• #TP: En 'Toki Pona Dictionary', paĝoj 360-362.

Sukoj / Zéburi, túŋori

vorto	senco	partoj	sencoj	etimo	sinonimoj	etimo
ápluso(#1)	pomsuko	áplo + -us-	pomo + likvo	Pld.: Appel	áplozébo	Pld.: Appel + Kant.: zeb1
máhhmenuso(#2)		máhhmeno + -us-		Ĉjn.: ma'xemeno	màhhmenozébo	Ĉjn.: ma'xemeno + Kant.: zeb1
áwgluso(#3)	suko	áwgli + -us-	frukto + likvo	Ltv.: auglis	túŋo	Gron.: tungo
rúruso(#3)		rúru + -us-		Keĉ.: ruru	zébo	vidu supre

• #1: Per prefikse uzata plín- (el plíno "gaso") eblas krei vorton por plia trinkaĵo, nome plìn-ápluso resp. plìn-áplupśo (germane Apfelschorle).
• #2: Analogie estiĝas plìn-màhhmenuso resp. plìn-màhhmenupśo.
• #3: Forme plejparte laŭ Turk.: meyve suyu 'fruit juice'/'Fruchtsaft' ("fruktosuko") kaj sence plejparte laŭ Tkp.: telo kili, sed kun inversa sinsekvo.

d) Drinkaĵoj / Léwasori

vorto	senco	partoj	sencoj	etimo	sinonimoj	etimo
hájtuso(#1)	alkohola trinkaĵo, viskio	hájta + -us-	mistera + likvo	TokP.: hait
hújmuso(#2)	viskio, likvoro	hújmu + -us-	kapturniĝo + likvo	Fin./Karl.: huimata	(1) hájtuso	vidu supre
lìlkodéguso(#3)	alkoholo	lìlka + na-déga + -us-	facila + bruli + likvo	Snĉ.: lilëq + Lit.: degti	seono(#4)	Kant.: 醇 [seon4]
múvuso(#5)		múva + -us-	malbona + likvo	Mong.: муу [muu]
rókwuso(#6)		rókwa + -us-	freneza + likvo	Sr.: roocö [rôkw]®, (var.) croocö [krôkw]®
púrnuso	brando	na-púrna + -us-	bruli + likvo	Gr.: πυρ [pur] + n	rújpi	Fin.: ryyppy*

• #1: Laŭ Lak.: mni waǩáŋ 'mysteriöses Wasser' ("mistera akvo") [Laŭ Kauderwelsch Band 193, Sioux / Lakota Wort für Wort, paĝo 96].
• #2: Laŭ Nav.: tódiłhił 'whiskey, liquor' ("viskio, likvoro"), el tó 'water' ("akvo") + diłhił 'it causes dizziness' ("ĝi kaŭzas kapturniĝon").
• #3: Laŭ Nav.: tó łikoní 'alcohol' ("alkoholo"), el tó 'water' ("akvo") + łikon 'flammable' ("flamebla, facilbrula").
• #4: Ĝemelo seoŋ-, uzata en diversaj terminoj de ĥemio, kiel ekz. seoŋinju "alkano".
• #5: Laŭ Lak.: mni šíča 'schlechtes Wasser' ("malbona akvo") [Laŭ Kauderwelsch Band 193, Sioux / Lakota Wort für Wort, paĝo 96] kaj iomete malpli laŭ Tkp.: telo ike 'acid, alcohol, beer'^(#TP).
• #6: Laŭvorte "freneza akvo", laŭ la tokipona esprimo „telo nasa“ "akvo freneza" / 'alcohol, beer, wine, sake'^(#TP).
• #TP: En 'Toki Pona Dictionary', paĝoj 360-362.

e) Likvaj manĝaĵoj / Ámari mákasori

Alternative anstataŭ -us- eblas la sufikse uzata -upś-, ekz. zójkupśo "porkaĵsuko".

vorto	senco	partoj	sencoj	etimo	sinonimoj	etimo
káluso(#1)	fiŝsaŭco	kálo + -us-	fiŝo + likvo	Fin./Est.: kala & Som.: kalluun	kàloźébu	vidu maldekstre + Kant.: zeb1 (en: guo2-zeb1, cang4-zeb1)
ímpuso(#2)	mielo	ímpi + -us-	abelo + likvo	Ger.(dial.): Imp	médzi	Slvk.: med; & Fin.: mesi, Hung.: méz, Mrdv.: meď & Jap.: mitsu
mákuso(#3)	supo	na-máka + -us-	manĝi + likvo	Ind.: makan	sámlo	Km.: så'mlå
					slápi	Snĉ.: słap´
zójkuso(#4)	porkaĵsuko	zójko + -us-	porko + likvo	Pld.: Soech

• #1: Laŭ Km.: ទឹកត្រី [tɨk trəy], el ទឹក [tɨk] 'water' ("akvo") kaj ត្រី [trəy] 'fish' ("fiŝo").
• #2: Inspirita de la Logb. (en Ganao): „iwónɖú“ el „iwó“ "abelo" kaj „nɖú“ "akvo" [vidu germanlingvan artikolon pri lingvaj strukturoj (germane Sprachstrukturen)].
• #3: Inspirita de la Tkp.: telo moku 'soup'^(#TP).
• #4: Inspirita de la Dak.: „sii popat“ (Angl.: 'juice of pig, when cooked') el „si“ resp. „sii“ (Bsl.: 'wota blong samting') kaj „popat“ (Bsl.: 'pig') [Laŭ "Daa ne Daakie kevene", paĝoj 212 kaj 189].
• #TP: En 'Toki Pona Dictionary', paĝo 361.

Foje eĉ okazas laŭsenca distingo inter formoj je -us- kaj je -upśo-.

sólupśo(#1)

peklakvo

Est.: sool & Rus.: соль [solj], Slvk.: sol', TokP.: sol + sufikso

• #1: La vorto sóluso "salakvo" pli rilatas al la naturo ol tio kio estas uzata en la kuirarto. Rilata verbo estas nasólupśa "pekli".

Supoj kaj buljonoj / Sámlori va sómliri

vorto	senco	partoj	sencoj	etimo	sinonimoj	etimo
kérkuso	kokosupo; kokobuljono	kérko + -us-	koko + likvo	Gr.: kérkos, Mez.Irl.: cercc	[1] kèrko-sámlo kèrko-slápi; [2] kèrko-sómli	vidu maldekstre + Km.: såmlå vidu maldekstre + Snĉ.: slap vidu maldekstre + Km.: såmlå + ablaŭto
kônduso		kôndo		Sng.: kɔ́ndɔ́	[1] kôndo-sámlo kôndo-slápi; [2] kôndo-sómli	vidu maldekstre + Km.: såmlå vidu maldekstre + Snĉ.: slap vidu maldekstre + Km.: såmlå + ablaŭto

f) Plantaj likvoj / Zóltukari úsori

vorto	senco	partoj	sencoj	etimo	sinonimoj	etimo
bérzuso(#1)	betulsuko	bérzi + -us-	betulo + likvo	Oset.: bärz, Trk.: berza(s), Ltv.: bêrzs, Mn.Pr.: berzê, berse
ká'uso(#2)	sevo	ká'o + -us-	planto + likvo	Gua.: ka'a
púmuso(#3)	arbosuko	púmu + -us-	arbo + likvo	Fin./Est.: puu & Ger.: Baum
puúso	rezino	pu- + -us-	lign(aĵ)o/arbo + likvo	Fin./Est.: puu	ríci	Cig.(Lov.): ricij

• #1: Laŭ la keta „us'l´“ 'Birkensaft' ("betulsuko") el „⁴us'“ 'Birke' ("betulo") kaj „¹ưl´“ 'Wasser' ("akvo").
• #2: Parte laŭ Ger.: Pflanzensaft.
• #3: Komparu ankaŭ Lak.: „čaŋháŋpi“ "arbosuko" ('Baumsaft') [Laŭ Kauderwelsch Band 193, Sioux / Lakota Wort für Wort, paĝo 92].

g) Likvaĵoj de vetero kaj en la naturo / Ámasori nálśini va dábipi

vorto	senco	partoj	sencoj	etimo	sinonimoj	etimo
álpsuso	pluvo	álpsi + -us-	nubo + likvo	Het.: alpas	ásći	Aĉum.: ásĉi (dial.) asĉi
					rájno	Angl.: rain
					svási	Toĥ.A: swase
àpigóruso	lafo	àpigóri + -us-	vulkano + likvo	Ind.: api + Rus.: гора [gora]	śkrìn-tétlo(#1)	Alb.: shkrin [ŝkrin] + Naŭ.: tetl
búmuso(#2)	ŝlimo	búmi + -us-	tero + likvo	Ind.: bumi	bálti(#2a)	Alb.: báltë, baltínë
					túdju	Gua.: tuju
kátvuso(#3)	glacio	kátva + -us-	malmola + likvo	Kaz.: қатты [khatti(#K), qatti(#W)], Mong.: хатуу [hatuu] (Jap.: katai)	jégi	Hung.: jég
kívuso(#4)	hajlo	kívi + -us-	ŝtono + likvo	Fin./Est.: kivi	tjúvi	Enc.: t'ûwi
					jég-elmo(#5)	Hu.: jég + Hu.: elem
					jègi-svási(#6)	Hu.: jég + Toĥ.A: swase
pútuso	flako	púti + -us-	vojo + likvo	Rus.: путь [putj]
sóluso(#7)	salakvo	sóli + -us-	salo + likvo	Est.: sool & Rus.: соль [solj], Slvk.: sol', TokP.: sol,

• #1: Laŭ Ĉin.: 熔岩 [róngyán], el 熔 [róng] 'to melt by heat' ("degeli per varmego") kaj 岩 [yán] 'rock; stone' ("roko, ŝtono").
• #2: Laŭ Tkp.: telo ma 'mud'^(#TP) ("ŝlimo").
• #2a: Aldone "marĉo".
• #3: Laŭ Ĉol.: „tyuñ-i-ja’“ 'Hagel (Steinwasser)' ("hajlo (laŭvorte ŝtonakvo)") en 'Einführung in die Mayasprache Ch’ol', paĝo 89. Malpli simila pro pli ĝenerala senco estas Tkp.: telo kiwen 'ice'^(#TP) ("glacio").
• #4: Pli malpli laŭ Km.: ទឹកកក [tɨk kɑɑk], el ទឹក [tɨk] kaj កក [kɑɑk].
• #5: Laŭvorte "glaciero".
• #6: Laŭvorte "glacipluvo".
• #7: Laŭ la keta „tʌɣul´“ 'Salzwasser' el „²tʌɂ“ 'Salz' kaj „¹ưl´“ 'Wasser'.
• #K: Laŭ 'Kauderwelsch'.
• #TP: En 'Toki Pona Dictionary', paĝo 361.
• #W: Laŭ 'Wiktionary' ("Vikivortaro").

h) Diversaj nomoj / Dórćari námiri

vorto	senco	partoj	sencoj	etimo	sinonimoj	etimo
áwtuso(#1)	benzino	áwto + -us-	aŭto + likvo	=	tlágu	Nav.: tlah + modifo de konsonanto
					wáglo	Lak.: wígli + ablaŭto
cílaruso(#2)	hidrargo	cílaru + -us-	arĝento + likvo	Vask.: zilar
ćéćuso(#3)	alkoholo	ćéća + -us-	ebria + likvo	Tlng.: chech
dókuso	likva veneno	dóka + -us-	venena + likvo	Vj.: đôc [dowk] & Jap.: dokú(#4)
ékśuso(#5)	vinagro	ékśa + -us-	acida + likvo	Turk.: ekşi	útlu	Alb.: úthull
hójuso(#6)	bromo	na-hója + -us-	fetori + likvo	Vj.: hôi
hhóguso	rubakvo	hhógu + -us-	rubo + likvo	Mong.: хог [ĥog]
líptuso	gluilo	na-lípta + -us-	glui + likvo	Lit.: lìpti
májntuso(#7)	inko	májnta + -us-	nigra + likvo	Malag.: mainty 'black' ("nigra")	mélni	Geo.: მელანი [melani]
ráśtuso		na-ráśta + -us-	skribi + likvo	Lit.: rašti
sápuso(#7)		sap- + -us-	nigra + likvo	Lak.: sap
óhpuso(#8)	nikotino	óhpi + -us-	tabako + likvo	Acug.: oxpi(x)
púruso	napalmo	púru + -us-	fajro + likvo	Gr.: πυρ [pur]
sivétuso	farbo	sivéti + -us-	koloro + likvo	Rus.: цвет [cvet]	mâli(#9)	Fin.: maali
wígluso	oleo	wígli + -us-	graso + likvo	Lak.: wígli(#10)	tláhu(#11)	Nav.: tlah
					nûmo(#12)	Tib.: num

• #1: Inspirita de Nav.: chidí bitooʼ.
• #2: Laŭ Mong.: мөнгөн ус [möngön us] "silver water" ("arĝento-akvo") [Laŭ Mongol grammar, paĝo 58] kaj la greka vorto „υδραργος“, el kiu estiĝis la vorto „hidrargo“ pere de la latina „hydrargus“.
• #3: Inspirita de la feroa „rúsdrekka“.
• #4: Parencas al Kant.: „dug⁶“, Ĉin.: „毒“ [dú] 'Gift, Rauschgift, Droge, giftig, vergiften, brutal, Drogen' ("veneno, drogo, venena, venenigi, brutala, drogoj") [laŭ Deutsche Übersetzung von 毒 ( du / dú ) - Gift auf Chinesisch].
• #5: Laŭ Km.: ទឹកខ្មេះ [tɨk khmeh], el ទឹក [tɨk] 'water' ("akvo") kaj ខ្មេះ [khmeh] 'sour' ("acida").
• #6: Parte laŭ la greka „βρῶμος“ "fetoro" por la ĥemia elemento "bromo".
• #7: Pruntetraduko laŭ Malag.: ranomainty 'ink' ("inko"), el rano 'water' ("akvo") kaj mainty 'black' ("nigra"), Gua.: „tykuhũ“ "inko" el „tykue“ "likvaĵo" kaj „hũ“ "nigra" [Laŭ "Grammatik des Jopara", de Guido Kallfell, paĝo 124] kaj Km.: ទឹកខ្មៅ [tɨk khmaw], el ទឹក [tɨk] 'water' ("akvo") kaj ខ្មៅ [khmaw] 'black' ("nigra"), sed en inversa ordo. En la klasika naŭatla lingvo estas inversa rilato, tiel ke la kolorvorto Naŭ.: „tlīltic“ "nigra" estiĝas el la vorto „tlīlli“ "inko" [Laũ 'An introduction to classical Nahuatl', paĝo 111].
• #8: Laŭ Irl.: sú tobac 'nicotine' ("nikotino"), el sú 'juice, sap, sauce, moisture' ("suko, saŭco, ??").
• #9: Dua tonemo pro na-mála "mueli".
• #10: El tio estiĝis wígli "graso", kun ablaŭto wáglo "benzino" kaj wégli "dizelo".
• #11: Nur teknike! Samdevena estas kun sonŝanĝo tlágu "benzino".
• #12: Por manĝaĵoj. Dua tonemo pro na-núma "dormi".

i) Rilataj substantivoj

dírto	feĉo	Arm.: դիրտ [dirt]
dríźi	gisto	Ukr.: дріжджі [dríždži]
rújmi(#1)	fluo	Alb.: rrýma

• #1: Ĝemelo rjúmo "kurento".

j) Rilataj verboj / Bécari gèra-sónori

Vorto	Senco	Etimo	Derivaĵoj	Senco
na-gíwta(#1)	verŝi	Gt.: giutan
na-kísa	trinki	Sr.: quisi [kisi]®	kísaso	trinkaĵo
na-píta(#2)		Rus.: пить [pitj]	pítaso(#3)
na-úkpa		Juk.: uk'ul, uk'ik & Keĉ.: upyay	úkpaso
na-úpja		Keĉ.: upyay	úpjaso
na-lása	guti	Ltv.: lāse	lási	guto
na-tîsa(#4)		Enc.: tisa-ś	tîso
na-léwa	drinki	Sva.: ku-lewa	léwaso	drinkaĵo
na-línkva	gluti	Kim.: llyncu	línkvo	gluto
na-njéla		Hung.: nyelni	njélo
na-śúra	flui	Sum.: šur	śúro	fluo
na-úpśa(#5)	trinki; manĝi likvaĵon	Mong.: ус [us] "akvo" & Keĉ.: upyay "trinki" & Gv.: u "trinki; manĝi" (y'u "trinki akvon")	na-an-úpśa	maltrinki; malmanĝi likvaĵon

• #1: Varianto na-gújta.
• #2: Variantoj na-píba, na-píća, na-pína.
• #3: Variantoj píbaso, píćaso, pínaso.
• #4: Dua tonemo pro na-tísa "kombi".
• #5: Krome ekzistas variantoj na-úspja kaj na-ũpsa (do ĉilasta kun dua tonemo).

Al la sekva ĉapitro
04.03.2024