Ĉi tiu distingo ekzistas laŭ la Samoa, Fiĝia kaj Havaja lingvoj, kvankam ĝi iom alie funkcias. Multaj dialektoj ne tiel strikte aplikas la distingon, tiel ke eblas aŭdi ekzemple múde bápu "mia patro".. Vidu ankaŭ la artikolon en la germana vikipedio: Alienabilität.
Al ĉi tiu kategorio apartenas ĉio, kion oni povas vendi, do kies proprietulo oni povas esti aŭ fariĝi.
Por fordoneblaj posedaĵoj, kiuj samtempe estas ies proprieto, estas uzata la posesiva finaĵo -de (Kitake hèmpopádzi) resp. ĉe pronomoj kun prepozicioj aŭ postpozicioj aperas la adjektiva -a. Por tiuj, kiuj ne estas la proprieto de la koncerna persono, estas uzata la genitiva finaĵo -ni (Kitake becpádzi).
| Finaĵo | Pronoma ekzemplo | Finaĵo | Substantiva ekzemplo | Komento |
|---|---|---|---|---|
| Proprieto | ||||
| -de | múde házu "mia domo" | -de | Paolude házu "domo de Paŭlo" | Se oni estas proprietulo de io. |
| múde házubep "en mia domo" | Paolude házubep "en la domo de Paŭlo" | |||
| -a | énsaj múa házu "en mia domo" | énsaj Paolude házu "en la domo de Paŭlo" | ||
| múal házul énvosaj "en mia domo" | Paolude házul énvosaj "en la domo de Paŭlo" | |||
| Frazoj | ||||
| Íti lasvápa énsaj múa házu. "Itino dormis en mia domo." | Íti lasvápa énsaj Paolude házu. "Itino dormis en la domo de Paŭlo." | |||
| Posedo | ||||
| -ni | múni házu "mia domo" | -ni | Ítini házu "domo de Itino" | Se oni estas nur posedanto. |
| múni házubep "en mia domo" | Ítini házubep "en la domo de Itino" | |||
| énsaj múni házu "en mia domo" | énsaj Ítini házu "en la domo de Itino" | |||
| múni házul énvosaj "en mia domo" | Ítini házul énvosaj "en la domo de Itino" | |||
| Frazoj | ||||
| Paolu lasvápa énsaj múni házu. "Paŭlo dormis en mia domo." | Paolu lasvápa énsaj Ítini házu. "Paŭlo dormis en la domo de Itino." | |||
RIM: En malsuprakitakaj dialektoj kun 10 kazoj, kiuj ne distingas inter -de kaj -ni, tamen estas uzata unu el la eblaj finaĵoj. La Dĵiga-najbara dialekto kun 8 kazoj krom -ni ankaŭ havas -na kaj -sa, kiuj same bone uzeblas.
Al ĉi tiu kategorio apartenas ĉio, kion oni ne povas vendi, do nur havi.
Por nefordoneblaj posedaĵoj estas uzata la finajo -tap (Kitake bèjodzájpo). Ĝi estas distingebla de sia loka funkcio per la sintakso.
| Finaĵo | Pronoma ekzemplo | Substantiva ekzemplo | Komentoj |
|---|---|---|---|
| -tap | Nominalaj grupoj | ||
| Parencoj | |||
| mútap nâni "mia onklino" | Paolutap nâni "onklino de Paŭlo" | simpla varianto | |
| béjsaj mútap nâni "ĉe mia onklino" | béjsaj Paolutap nâni "ĉe la onklino de Paŭlo" | kun prepozicio | |
| mútap bápul béde "ĉe mia patro" | Ítitap mámil béde "ĉe la patrino de Itino" | kun postpozicio | |
| Korpopartoj | |||
| émitap péno "ŝia kapo" | Máritap rínri "orelo de Mario" | simpla varianto | |
| énsaj mútap béli "en mia ventro" | énsaj Ótutap béli "en la ventro de Oto" | kun prepozicio | |
| émitap bélipi "en ŝia ventro" | Ítitap bélipi "en la ventro de Itino" | kun kazo | |
| Tipaj tratoj | |||
| mútap námi "mia nomo" | órvotap námi "nomo de kuracisto" | simpla varianto | |
| ómpe mútap námi "pri mia nomo" | ómpe órvotap námi "pri nomo de kuracisto" | kun prepozicio | |
| Frazoj | |||
| Mútap màmikéli teésa tla kidújća. "Mia patrina lingvo estas la germana." |
Páolutap màmikéli teésa tla kirêna. "La patrina lingvo de Paŭlo estas la portugala." |
||
| Émitap írmoki teésa óće mójaki.(#1) "Ŝiaj brakoj estas tre belaj." |
Ítitap írmoki teésa óće mójaki. "La du brakoj de Itino estas tre belaj." |
Ĝi estas kombinaĵo kun la dualo. | |
| Mútap mámi tenjéśa namákdurta mícon. "Mia patrino ne ŝatas manĝi katon." |
Ítitap mámi tenjéśa namákdurta mícon. "La patrino de Itino ne ŝatas manĝi katon." |
Ĝi estas kombinaĵo kun la negacia verbo kaj sufiksa modala verbo. |
|
| Mútap mámi mógaź tenjéśa namáka mícon. "Mia patrino ne ŝatas manĝi katon." |
Ítitap mámi mógaź tenjéśa namáka mícon. "La patrino de Itino ne ŝatas manĝi katon." |
Tio estas kominaĵo kun la negacia verbo kaj modala verbo, el kiuj unu estas konverbo. |
|
| Mútap mámi njéśaź temóga namáka mícon. "Mia patrino ne ŝatas manĝi katon." |
Ítitap mámi njéśaź temóga namáka mícon. "La patrino de Itino ne ŝatas manĝi katon." |
||
En kelkaj dialektoj okazas distingo inter la adesiva -tap kaj la nefordonebla posedo. Ĉe tio ekzistas tri variantoj: konsonanta kaj/aŭ vokala diferencigo:
En la "toka-me"-dialekto estas posedaj finaĵoj kun tiu distingo.
En dialektoj sen la adesivo je -tap la distingo tamen eblas, nome per certaj partikloj. Dialektoj, kiuj ne distingas la triopon -tap, -tan kaj -tas, sed anstataŭ tio havas nur -ta, uzas tiun varianton.
La posendanto resp. poseda pronomo estas markata per certa partiklo. Ĉe substantiva posedanto aperas rilatiganta ot (se temas pri proprieto) aŭ nâ (se temas pri posedo), dum ke ĉe pronoma posedanto tiu distingo okazas per la akcenta pozicio jene:.
La partikloj varias laŭ la dialektoj.
En la nordokcidenta meza dialekto kun 11 kazoj estas la partikloj:
| Partiklo | Etimo | Pronoma ekzemplo | Substantiva ekzemplo | Komento |
|---|---|---|---|---|
| Por nefordonebla posedo | ||||
| op | Angl.: of | opŋa bápu "mia patro" | bápu ot Mógu "patro de Mogo" | |
| opŋa páwtu "mia piedo" | páwtu ot Mógu "piedo de Mogo" | |||
| Por fordonebla posedo(#1) | ||||
| Proprieto | ||||
| et | Kit.: na-éta | etŋá káwku "mia kuko" | káwku etot Páwlu "kuko de Paŭlo" | por manĝaĵoj.(#2) |
| pit | Kit.: na-píta | pitsó málko "cia lakto" | véjnu pitot Méļi "vino de Melino" | por trinkaĵoj.(#3) |
| el | Kit.: élo | elísu kátimelo "lia tranĉilo" | skéjdo elot Rénu "kulero de Reneo" | por laboriloj. |
| nuo | Lit.: nuo "de" & Fiĝ.: no, Maor.: nō | nuoŋá házu "mia domo" | áwto nuoot (nuot) Práncu "aŭto de Franco" | por ĉio alia.(#4) |
| Posedo | ||||
| et | Kit.: na-éta | étŋa káwku "mia kuko" | káwku etnâ Páwlu "kuko de Paŭlo" | por manĝaĵoj.(#2) |
| pit | Kit.: na-píta | pítso málko "cia lakto" | véjnu pitnâ Méļi "vino de Melino" | por trinkaĵoj.(#3) |
| el | Kit.: élo | élisu kátimelo "lia tranĉilo" | skéjdo elnâ Rénu "kulero de Reneo" | por laboriloj. |
| nuo | Lit.: nuo "de" & Fiĝ.: no, Maor.: nō | nuóŋa házu "mia domo" | áwto nuonâ Práncu "aŭto de Franco" | por ĉio alia.(#4) |
En la norda malalta Kitaka kun 6 resp. 8 kazoj estas la partikloj:
| Partiklo | Etimo | Pronoma ekzemplo | Substantiva ekzemplo | Komento |
|---|---|---|---|---|
| Por nefordonebla posedo | ||||
| ap(#p) | Dan.: af "de" | apŋa tátu "mia patro" | tátu pot Mógu "patro de Mogo" | |
| apŋa cúku "mia piedo" | cúku pot Mógu "piedo de Mogo" | |||
| Por fordonebla posedo(#1) | ||||
| Proprieto | ||||
| njam | Kit.: na-njam | njamŋá káwku "mia kuko" | káwku njamot Páwlu "kuko de Paŭlo" | por manĝaĵoj.(#2) |
| kis | Kit.: na-kísa | kiskám piénu "cia lakto" | vójnu kisot Méli "vino de Melino" | por trinkaĵoj.(#3) |
| nuo | Lit.: nuo "de" & Fiĝ.: no, Maor.: nō | nuoŋá wási "mia domo" | páwasi nuot Práncu "aŭto de Franco" | por ĉio alia.(#4) |
| Posedo | ||||
| njam | Kit.: na-njam | njámŋa káwku "mia kuko" | káwku njamnâ Páwlu "kuko de Paŭlo" | por manĝaĵoj.(#2) |
| kis | Kit.: na-kísa | kískam piénu "cia lakto" | vójnu kisnâ Méli "vino de Melino" | por trinkaĵoj.(#3) |
| nuo | Lit.: nuo "de" & Fiĝ.: no, Maor.: nō | nuóŋa wási "mia domo" | páwasi nuonâ Práncu "aŭto de Franco" | por ĉio alia.(#4) |
En kelkaj insulaj dialektoj la skemo estas eĉ iomete alie uzata pro parta simileco kun la dakia lingvo(#1) de Vanuatuo.
| Partiklo | Etimo | Pronoma ekzemplo | Substantiva ekzemplo | Komento |
|---|---|---|---|---|
| Por nefordonebla posedo | ||||
| ap(#p) | Dan.: af "de" | apŋa tátu "mia patro" | tátu pot Mógu "patro de Mogo" | |
| apŋa cúku "mia piedo" | cúku pot Mógu "piedo de Mogo" | |||
| Por fordonebla posedo(#2) | ||||
| Proprieto | ||||
| njam | Kit.: na-njam | njamŋá káwku "mia kuko" | káwku njamot Páwlu "kuko de Paŭlo" | por manĝaĵoj kaj hejmbestoj.(#3) |
| kis | Kit.: na-kísa | kiskám piénu "cia lakto" | vójnu kisot Méli "vino de Melino" | por trinkaĵoj kaj aĵoj en la domo.(#4) |
| kisŋá pópo "mia mato"(#5) | pópo kisot Wátu "mato de Ŭatuo"(#6) | |||
| nuo | Lit.: nuo "de" & Fiĝ.: no, Maor.: nō | nuoŋá wási "mia domo" | páwasi nuot Práncu "aŭto de Franco" | por ĉio alia.(#7) |
| Posedo | ||||
| njam | Kit.: na-njam | njámŋa káwku "mia kuko" | káwku njamnâ Páwlu "kuko de Paŭlo" | por manĝaĵoj kaj hejmbestoj.(#3) |
| kis | Kit.: na-kísa | kískam piénu "cia lakto" | vójnu kisnâ Méli "vino de Melino" | por trinkaĵoj kaj aĵoj en la domo.(#4) |
| kísŋa wási "mia domo" | zívajko kisnâ Wátu "loĝejo de Ŭatuo" | |||
| nuo | Lit.: nuo "de" & Fiĝ.: no, Maor.: nō | nuóŋa áwto "mia aŭto" | páwasi nuonâ Práncu "aŭto de Franco" | por ĉio alia.(#7) |
Ĉe neposedeblaj objektoj nur eblas la genitiva finaĵo -ni.
Ĉi tiu distingo eĉ gravas por kelkaj paragrafoj de la Kitaka konstitucio.
| Bárnori, gimáklori, gidóstori, gikéldaśori, gisemgérsarjori#1 giśátori, enéori va mápuri temóća naésa ísketap, tar nem ískede néte ískeni. | Infanoj, parencoj, geamikoj, gesamlingvanoj, gekolegoj, geedzoj, teritorioj kaj landoj povas esti ies nefordoneblaj, sed ne ies fordoneblaj.(#2) |
Al la sekva ĉapitro
21.01.2022