Kitakujo 

Vetero / nálśi

a) Temperaturoj / tèpo-stójkuri, cìre-méloriLaŭ aziaj modeloj, en kiuj eco-substantivoj estiĝas el antonimaj adjektivoj

círa(#1) malvarma Tar.: cir-a (Keĉ.: chiri) círima malvarmeta círegva malvarmega
kisína Alg.: kisina kisíneka,kisín-ima kisínegva
mírza(#2) Slov.: mrzel, (adv.) mrzlo mírzima mírzegva
dágu, -i varmego Lit.: dãgas andága malvarmega dága varmega
méla varma Hung.: meleg, Ostj./Ĥant.: mêlëk;
Kalm.: mel^ün		 méleka varmeta mélegva
tépa Ukr.: те́плий [teplyj], teplo, Slvk.: teplý(#3) tépima tépegva
stúpu grado Ĉeĥ.: stupeň        
tèpo-stójku(#4) temperaturo vidu supre + Ma.Sor.: stołk        

b) Heleco / léwkeśo, gájśeśo

léća malhela Snĉ.: ɬeč
támna Kr.: taman
gájśa hela Ltv.: gaišs
léwka Gl.: leucos

c) Sekeco / śáwseśo, kúseśo

némla malseka Turk.: nemli 'feucht, naß'
kúsa seka Kom.: кос [kos], koś?, Mar.: кукшо [kukŝo](#1)
śáwsa Lit.: sausas & Kopt.: ŝow(e)
saema malseketa Km.: សើម [saəm]

d) Ĉielo / népsu, dáŋu

álpsi nubo Het.: 𒀠𒉺𒀸 [alpas] paálpsa sennuba
júni Ĉin.: 雲 [yún] pajúna
mégi Ind.: méga, Sans.: मेघ [megha], Bng.: মেঘ [megh] paméga
wásko Kri.: wasko pawáska
dáŋu ĉielo Mn.Pr.: dângus, Dangus    
népsu Het.: 𒉈𒂊𒁉𒅖 [nepiš]    
dźálo fulmotondro Uzb.: dshala    
fúu(#1) ĉiu vetero(#2) Jap.: fuu    
gelápa malhela; nuba Ind.: gelap    
grómu tondro Rus.: гром [grom] na-gróma tondri
kílatu fulmoradio; fulmo Ind.: kilat    
kìlato-derógu(#3)(#4) ĉielarko Ind.: kilat + Rus.: дорога & Heb.: dereg ktp.    
kìlato-dóro(#3) Ind.: kilat + Jap.: dôro    
mígli(#5) nebulo Lit.: miglà mígla nebula
táza freŝa Turk.: taze    
túmnu(#6) nebulo; vualo Rus.: туман [tuman]    
tvánka sufok-aera Lit.: tvankus    
wáti nordlumo Alg.: wate    

Pli grandaj ĉielaj objektoj

búlnu(#1) luno Ceb.: bulan, Ind.: bulan
híli(#2) Vask.: hil(a) (Bur.: hʌl-ʌnc, …, Jan.: hal, Ĉimr.: ʔalla)
mêni(#3) Lit.: mėnùlis, mėnuo, Ltv.: mēness, Gt.: mêna & Khl.: ménil̃(#4)
gúnśi(#5) suno Turk.: güneş(#6)
ínti Keĉ.: inti
sémsi Nub.: semsi
tógo Ted.: toggo, togo
hújlu stelo Alb.: hyll [hül], yll-i, (pl.) yje-t
nóksi Ĉer.: ᏃᏈᏏ [no-ki-si(#?), noquisi(#W)]
ìntistójku solstico Keĉ.: inti + Rus.: стоять [stojatj] + k
ìntivórti Keĉ.: inti + Rus.: вертеть [vertetj] + ablaŭto

Vidu ankaŭ ĉielo kaj tieaj objektoj.

e) PrecipitaĵojGermane: Niederschläge / ismégu (LV: elnubo)

ásći pluvo Aĉum.: ásĉi (dial.) asĉi ásćimi pluveto ásćegvo pluvego
rájno Angl.: rain [rejn] rájneko rájnegvo
svási Toĥ.A: swase(#1) svásimi svásegvo
údano Tet.: udan(#2) údaneko údanegvo
cásu neĝo Mong.: цас [tsas] cáselmo neĝero càsu-ásći,
càsu-rájno
càsu-svási		 neĝpluvo
ŋákru Niv.: ngaq-r ŋákrelmo ŋàkru-ásći,
ŋàkru-rájno
ŋàkru-svási
ŋéki Snĉ.: ŋeqë ŋékelmo ŋéki-àsći,
ŋèki-rájno
ŋèki-svási
dáu roso Pld.: dáu, Ndl.: dauw(#3) jègdáu(#4) prujno    
jégelmo(#5) hajlo Hung.: jég + Hung.: elem        
jègi-svási(#6) Hung.: jég + Toĥ.A: swase        
kìvisvási(#7) Fin./Est.: kivi + vidu supre        
kívuso(#8) Fin./Est.: kivi        
tjúvi Enc.(Mang.): t'ûwi na-tjúva hajli    

f) Ventoj / kjálori, véjuri

àprikjálo(#1) ciklono Ltv.: ap + r + vidu sekve    
gromkjálo(#2) tornado Rus.: гром [grom] + Km.: ខ្យល់ [khyå'l(#K), khyɑl(#W)]    
hìrmupjúhu(#3) uragano Fin.: hirmu 'monster' + vidu sekve    
kjálo vento Km.: ខ្យល់ [khyå'l(#K), khyɑl(#W)] pakjála senventa
véju Lit.: vėjas pavéja
nòdina venta Alg.: nodin    
pjúhu ŝtormo Km.: ព្យុះ [pyu'h(#K), pyuh(#W)] dapjúhu(#4) tajfuno
śúśu brizo Tlng.: SuS    

g) Klimato / nárśu

énkwi sezono Snĉ.: enëxw [-hw]
mélobi(#1) tropikoj(#1a) Hung.: meleg + Jap.: óbi
mórzu frosto Plb.: morz, A.Sor.: mróz, Ma.Sor.: mroz
nálśi vetero Kor.: 날씨 [nalŝŝi(#K), nalssi(#W)]
nárśu(#2) klimato

h) Aliaj terminoj / kítari sónomori

húkambo cunamo kunmetaĵo el na-húka "droni" kaj mallongigo el hámbo "ondo"
jamdahíni(#1) kunmetaĵo el jámu "maro", mallongigo da- "grand-" kaj híni "ondo"
íhhu glacio Oset.: их [ix]
jégi Hung.: jég
stími Snĉ.: st|_imë
kóŋi aero Kor.: 공기 [kong/i(#K), gonggi(#W)] (Ĉin.: 空氣 [kōngqì])
śémi Ppl.(Sayula): s:e'm [ŝe?m]®
levári(#2) flako kvazaŭdiminutivo de vári "akvo"
pútuso derivaĵo el púti "vojo" kaj sufikso
tanvési(#2) kunmetaĵo el tána "malgranda" kaj vési "akvo"
tówćo(#3) kvazaŭdiminutivo el tóvu "lago"
tówki(#3)

i) Jen frazoj pri vetero / dja kvídiri ómpe nálśi

Kitake Esperante germane(#1) france(#1) hispane
tecíra estas malvarme es ist kalt il fait froid hace frío
tetáza estas freŝe es ist frisch il fait frais hace fresco
tetépa, teméla estas varme es ist warm il fait chaud hace calor
tedága, temélegva estas varmege es ist heiß il fait très chaud hace calor
tekjála, tevéja estas vente es ist windig il fait du vent hace viento
temója (nálsaw) estas bele es ist schön (Wetter) il fait beau (temps) hace buen tiempo
temúva (nálsaw) estas malbele es ist schlecht (Wetter), es ist schlechtes Wetter il fait mal (temps) hace mal tiempo
tedíno-léwka estas tag-hele es ist Tag (hell) il fait jour hace luz
tetvánka estas sufok-aere es ist schwül il fait lourd hace bochorno
teínta estas sune es ist sonnig hace sol
Precipitaĵoj
terájna pluvas Es regnet. il pleut llueve
tetjúva hajlas Es hagelt. il grêle graniza
tecása neĝas Es schneit. il neige nieva

RIM: La germanaj, francaj kaj hispanaj ekzemploj estas el: "Die Sprachen der Welt", paĝo 448, sed kun aldonoj resp. korekto laŭ pliaj fontoj.

Al la sekva ĉapitro
21.10.2025