Starado kaj statoj / stéjeni va stójuri
| na-cúkta(#1) |
stari |
el cuk- "piedo" kaj aldona konsonanto |
| na-séjsa(#2) |
Est.: seisma, Fin.: seistä, seisoa |
| na-stéja(#3) |
Ger.: stehen, Rus.: стоять [stojátʹ] |
| na-dágma |
starigi |
Geo.: dadgma |
| séjsuti |
statuso |
derivaĵo el na-séjsa "stari" kun sufikso |
| stóju |
stato |
Rus.: стоять [stojátʹ] |
| -stójku |
-stato |
mikso el stóju "stato" kaj Ma.Sor.: stołk |
| na-stújba |
stagni |
mikso el na-ćúba "halti" kaj na-stéja "stari" |
- #1: Parte inspirita de It.: stare in piedi, His.: estar de pie.
- #2: Povas aperi en sintagmoj, kiel ekz. na-ćúva séjsodaku "resti staranta" (kun dua infinitivo pli malpli laŭ Fin.: jäädä seisomaan), na-séjsa váradapi "stare atendi" (pli malpli laŭ Fin.: seisoa odottamassa). Eblas derivi el tio ekz. samséjsluja "konstanta" (parte laŭ la etimo de konstanta, parte laŭ Kaz.: тұрақты [tūraqty]).
- #3: El tio deriveblas ekz. na-kostéja "ekstari", na-stéjintja, na-mestéja "starigi", stéjelo "starilo". Eblas krei mallongan varianton -st-. Kaj eblas sintagmoj stéjaź na-ćúva "resti staranta", stéjaź na-tárna "lasi staranta", stéjaź na-gérsa "stare labori".
Vidu ankaŭ la ĉapitron pri loko, pozicio kaj situo.
Aĵoj kaj iloj / ásori va élori
| stéjelo |
starilo |
derivaĵo el na-stéja kun sufikso |
| stójnu(#1) |
stativo |
Slvk./Ĉeĥ.: stojan 'Ständer, Gestell; Stativ; Staffelei'(#V), 'stand, rack, support'(#W) |
| túti |
statuo |
Eg.: twt [tut] (Kopt.(Boh.): ⲑⲟⲩⲱⲧ [thouōt], Kopt.(Sah.): ⲧⲟⲩⲱⲧ [touōt]) |
- #1: Sence pli malvasta tircúko "tripiedo".
- #V: Laŭ vortaro.
- #W: Laŭ 'Wiktionary' ("Vikivortaro").
Ejoj / ájkori
El mallongigo "-st-"
| na-béwsta(#1) |
insisti(#L) |
el bew- "in-" |
| na-ćáksta(#2) |
konstati |
el ćáka "firma" |
| ćúpsti |
paŭzo |
el na-ćúpa "halti", varianto de na-ćúba "halti" |
| na-dérsta(#3) |
persisti(#L) |
el der "tra" |
| gáwstra |
hirta |
mikso el gáwro "haro" |
| na-gústa(#4) |
asisti(#L) |
el gu- "al-" |
| na-gugórsta(#5) |
ekstari (haroj) |
kunmetaĵo el gu "al", góri "monto" kaj mallongigo -st- "stari" |
| na-hánsta(#6) |
rezisti(#L) |
el han- "kontraŭ; anti-" |
| jójsta(#7) |
stabila |
kunmetaĵo el jója "bona" kaj -st- "stari" |
| láŋsto(#8) |
rako |
derivaĵo el na-láŋa "pendi" |
| na-ónsta(#9) |
stariĝi |
el on' "sur" |
| na-sámsta(#10) |
konsisti(#L) |
el sam "kune" |
| skájstu |
titano |
el skáju "giganto" kaj mallonga -st-, el na-stéja "stari" |
| na-spáwsta |
stare movĉesi |
kunmetaĵo el mallongigo s-, el sa- "fin-", na-páwa "moviĝi" |
| stájko |
stando |
kunmetaĵo el -st- kaj -ajk- "-ej-" |
| na-úpsta(#11) |
ellitiĝi |
el up' "sur" |
- #1: Laŭ la etimo de insisti.
- #2: Inspirita de Ger.: feststellen.
- #3: Laŭ la etimo de persisti, influita de Ger.: durchhalten.
- #4: Laŭ la etimo de asisti. Krome ĝia radiko estas "falsa amiko" de gusta, kiu tradukeblas per ízluja (ízu "gusto").
- #5: Inspirita de Ger.: zu Berge stehen ("ekstari (haroj)").
- #6: Laŭ Ger.: widerstehen "rezisti", Nor.: motstå, Mn.Gr.: ἀνθίστημι [anthístēmi], Gr.: ανθίσταμαι [anthístamai], Rus.: противостоя́ть [protivostoját'], Ukr.: протистоя́ти [protystojáty].
- #7: Inspirita de Mn.Gr.: εὐσταθής [eustăthḗs] 'well based, standing firm, stable (relatively unchanging)' ("bone baziĝanta, staranta firme, stabila").
- #8: El tio deriveblas ekz. gepláŋsto "pakaĵrako" (sinonimo gepláŋuti), dâkláŋsto "tegmentrako" (sinonimo dâkláŋuti).
- #9: Inspirita de Mn.Gr.: ἀνίστημι [ănĭ́stēmĭ].
- #10: Parte laŭ la etimo de konsisti, parte laŭ Ger.: bestehen (aus) "konsisti (el)".
- #11: Pruntetraduko laŭ Ger.: aufstehen, Ndl.: opstaan, sed kun aldona subteno de la radiko de la slavaj lingvoj, de hindia, urdua kaj sanskrito [vidu artikolon get up, en la angla Vikivortaro]. Varianto na-ópsta, en dialekto kie anstataŭ up- "sur" aperas op-.
- #L: Baziĝas sur Lat.: sistere "meti sin", parenca al la etimo de stari.
El "stóju"
| èjdzistóju |
agrega stato, materistato |
|
| sàjmi-stóju(#1) |
civila stato |
Ltv.: sàime + Rus.: стоять [stojátj] |
- #1: K-u Ger.: „Familienstand“. Eblas derivi el tio ekz. âmpajko sve sàjmi-stóju "oficejo pri civila stato".
El "stójku"
| apstójku(#1) |
cirkonstanco |
el ap- "ĉirkaŭ" |
| bewstójku(#2) |
instanco |
el bew- "en-" |
| dzajstójku(#3) |
situo |
el na-dzája "esti (loke), troviĝi" |
| ìntistójku(#4) |
solstico |
el ínti "suno" |
| manstójku(#5) |
situacio |
kunmetaĵo el na-mána "esti" kaj la kunigenda -stojku "-stato" |
| púspa stójku(#6) |
infloresko |
sintagmo el púspi "floro" kaj stójku |
| tèpo-stójku(#7) |
temperaturo |
el tépa "varma" + Ma.Sor.: stołk |
| ùparstójku(#8) |
superstiĉo |
kunmetaĵo el varianto úpar (el úpre') "super" kaj -stojku "-stato" |
- #1: Sinonimo ápmenjo. Pli malpli laŭ la etimo de cirkonstanco, subtenata de diversaj lingvoj, kiel ekz. Ger.: Umstand, Ltv.: apstāklis, Rus.: обстоятельство [obstojátelʹstvo].
- #2: Inspirita de la etimo de instanco.
- #3: Sinonimo lági.
- #4: Laŭ la etimo de solstico. Sinonimo ìntivórti "solstico", laŭ Ger.: Sonnenwende, Ndl.: zonnewende, Ĉeĥ.: slunovrat, Slvk.: slnovrat.
- #5: Parte inspirita de Ltv.: stāvoklis 'position, location; state, condition' (pozicio, loko; stato, kondiĉo), Ger.: Zustand "stato; situacio". Sence simila estas dzajstójku "situo", kiu siavice akcentas la lokon.
- #6: En Ma.Sor.: kwiśonkowy stołk (Pruntetraduko laŭ Ger.: Blütenstand.).
- #7: Pruntetraduko laŭ Fin.: lämpötila, el lämpö 'heat' ("varmo") kaj tila 'state' ("stato").
- #8: Inspirita de la etimo de superstiĉo.
Al la sekva ĉapitro
Kreita 02.07.2025, ŝanĝita 21.10.2025