Saĝo en la Kitaka lingvo

Saĝo / Arándu

aránda	saĝa	Gua.: arandu	gjúpa^(#1)	stulta	Rus.: глупый [glupyj], Pl.: głupi
gúdra		Ltv.: gudrs	angúdra
mérga		Mong.: мэргэн [mergen]	anmérga
múdra		Sor.: mudry (Kr.: mudar, Pl.: mądry)	rúmla		Est.: rumal (Gen.: -a)
źóza		Jap.: 上手 [jōzu]	anźóza
embína	ruza	Sva.: mbinu	anembína	malruza
gvésa	ruza	Geo.: gves-i	angvésa	malruza
kána	lerta	Ĉin.: kán	kepkána	kompetenta	kunmetaĵo el képa "kapabla" kaj kána "lerta"
póha^(#2)	lerta	Gua.: pohe	poképa	kompetenta	kunmetaĵo el mallongigo po- kaj képa "kapabla"
képa	kapabla, pova	Hung.: képes	anképa	malkapabla, senpova
képa	kapabla, pova	Hung.: képes	kép'ujŋa	malkapabla
nówsa^(#3)	inteligenta	Mn.Gr.: νοῦς [nous] kuntirita el νόος [nóos]^(#4)	rókwa	freneza	Sr.: roocö [rôkw]®, (var.) croocö [krôkw]®
núco	sekreto	Mong.: нууц [nuuc]	núca	sekreta
pirgwéla	prudenta	mallongigo pir- el píre' "antaŭ" kaj na-gwéla "vidi"	anpirgwéla	malprudenta
tejkána	manlerta	kunmetaĵo el téjo "mano" kaj kána "lerta"
tejpóha	manlerta	kunmetaĵo el téjo "mano" kaj póha "lerta"
vîmeźi^(#5)	enigmo	derivaĵo el vî "scii" kun sufikso	vîmeźa	enigma

#1: Variantoj glúpa kaj gļúpa.
#2: Mallonge po-, kiel ekz. en poképa "kompetenta".
#3: El nówsu "inteligenteco", el kiu deriveblas ekz. ljanówsti "paranojo", nówseni "noezo", nowsenílmo "noetiko", gujnówsti^(#3a) "stulteco" (inspirita de Mn.Gr.: ἄνοια 'Unverstand, Dummheit'^(#V), lack of understanding, folly^(#W)), ennówsti resp. bewnówsti "konsidero, penso" (inspirita de Mn.Gr.: ἔννοιᾰ 'thought, consideration' ("penso, konsidero")). Ĝia mallongigo now- estas uzebla por vortfaraj celoj, kiel ekz. en na-nowdéta "admoni" (inspirita de Mn.Gr.: νουθετέω [nouthetéō]), nowápri aŭ nowúljo "noosfero", nowílmo "noologio", iomete mikse na-nówra "percepti; kompreni; (pri)pensi; konsideri" (inspirita de Mn.Gr.: νοέω [noéō]), nowkáptu (sinonimoj nohkáptu kaj samkáptu) "koncepto".
#3a: Kutime -guj estas uzata sufikse. Sed ĉikaze ĝi aperas pro eŭfoniaj kialoj prefikse kaj por eviti troan similecon al la novgreka vorto.
#4: Rilatanta laŭ la artikolo Nous, en la germana Vikipedio, al Mn.Gr.: νοεῖν [noeîn], νόησις [nóēsis], νόημα [nóēma].
#5: Inspirita de Turk.: bilmece 'riddle, enigma' ("enigmo").
#V: Laŭ vortaro.
#W: Laŭ 'Wiktionary' ("Vikivortaro").

bími	ideo	Toĥ.A: bime 'a thought, an idea' ("penso, ideo")
prothúpo^(#1)		kunmetaĵo el prótu "menso" kaj húpo "bildo"
protmátlo^(#1)		kunmetaĵo prótu "menso" kaj mátlo "bildo"
desképo^(#2)	memoro	kunmetaĵo el dési "kapo" kaj képa "kapabla; pova"
gíno	kapablo; povo	Jap.: ぎのう [gínô] 'technical skill or ability'
mietnímo^(#3)	koncepto, ideo, nocio	kunmetaĵo el na-miéta "pensi" kaj na-níma "preni"
zóndo	intelekto	Os.: зонд [zond] 'intellect' ("intelekto")
źozvínru	filozofo	kunmetaĵo el źóza "saĝa; sof-" kaj vínru "amiko; fil-"
źozvínruti	filozofio	derivaĵo el źozvínru "filozofo"

#1: Laŭ Isl.: hugmynd, el hugur 'mind' ("menso") kaj mynd 'image' ("bildo").
#2: Inspirita de Gua.: akãngatu 'memory, remembrance' ("memoro").
#3: Inspirita de Isl.: hugtak, el hugur 'thought, senso, spirito' ("penso") kaj tak 'grip, hold; major effort' ("kapto, teno; ??"). La dua parto estas subtenata de kelkaj slavaj lingvoj, kiel ekz. Ĉeĥ.: pojem, Pl.: pojęcie.

hhágu	eraro	Tlng.: Qagh
letámulo	etanimulo, pitulo	kunmetaĵo el mallongigo le-, támi "animo" kaj sufikso
ùparstójku^(#1)	superstiĉo	kunmetaĵo el varianto úpar (el úpre') "super" kaj -stojku "-stato"

na-mánaa	pensi	Hav.: manaʻo (manao ^(#L)) (Rap.: mana'u)
na-miéta		Fin.: miettiä*
na-nôna		Hav.: noʻonoʻo (noo-noo^(#L) 'Gedanke' ("penso"))
na-mukmáta	imagi	kunmetaĵo el múku "cerbo" kaj na-máta "vidi"
na-protmáha^(#1)	taksi	kunmetaĵo el prótu "menso" kaj na-máha "tuŝi"
na-zemkójva^(#2)	supozi	kunmetaĵo el zem' "sub" kaj na-kójva "meti"

na-bístra	forgesi	Cig.: b'istr-	bístro	forgeso
na-pánta	erari	Keĉ.: pantay	pántu	eraro

Vidu ankaŭ la ĉapitrojn pri lernado, kritiko.

Al la sekva ĉapitro
Kreita 09.04.2023, ŝanĝita 05.10.2025