Kitakujo 

Mezurunuoj / Míteni-ícori

La kitaka lingvo orientiĝas je la artikoloj Internacia sistemo de unuoj kaj Internationales Einheitensystem.

a) Longo, larĝo kaj alto / dólgo, pálko va párko

álni	ulno(#1)	His.: alna
ćígo(#2)	metro(#3)	Ĉin.(Gab.): 彳 [č´ik] 'Schritt' ("paŝo")(#4)
ŋin-ćígo	kilometro	v-u supre kaj malsupre
môz-ćígo	decimetro
juz-ćígo	centimetro
miŋ-ćígo	milimetro
tas-ćígo
rásti	mejlo	Gt.: rasta

• #1: Por la anatomia senco estas aparta vorto, nome kóndaśti.
• #2: Ĝemelo ćíku "paŝo".
• #3: Nur en la mezura senco. Por la mezurilo estas -mítlo (el na-míta "mezuri") kaj -ukro, por la poezia senco estas kloŋluáto, inspirita de Ĉin.: 韻律 [yùnlǜ].
• #4: Ĉin.: 彳 [chì] 'to walk slowly' ("iri malrapide"), Kant.: cik¹.

b) Areo / lópsi

nalgón-ćígo(#1)	kvadrat-metro	Ĉerm.: nal, nalat & Tel.: nala-, nālugu, Tam.: naalu; + Gr.: γωνιά, γωνία [gôniá, gônía] + vidu supre
nel-ćígo(#2)		Fin.: neliö + vidu supre

• #1: Derivaĵoj nalgón-juz-ćígo "kvadrata centimetro", nalgón-môz-ćígo "kvadrata decimetro".
• #2: Derivaĵoj nel-juz-ćígo "kvadrata centimetro", nel-môz-ćígo "kvadrata decimetro".

c) Volumeno / rumdádi

kvut-ćígo(#1)	kuba metro	Fin.: kuutio + vidu supre
śikáli	litro

• #1: Derivaĵoj kvut-juz-ćígo "kuba centimetro", kvut-môz-ćígo "kuba decimetro".

d) Pezo / váznu

géni	gramo	Kant.: gen1 'Pfund'(Gewicht) ("pundo")
ŋin-géni	kilogramo	v-u supre kaj malsupre
ezéro(#1)		Cig.: ezero (Pl.) ezera < Hung.: ezer "mil"
ŋin-ezéro	tuno	v-u supre kaj malsupre
bajwan-géni
sej-géni

• #1: Slav-lingvanoj ne pensu pri „jezero“ 'lago'!

e) Afiksoj / gubánduri

RIM: La esperantaj esprimoj estas el: "Kemia kaj scienc-teknika vortaro", paĝo 143, parte kun aldonoj laŭ la ŝablono Ŝablono:Dekoblaj kaj dekonaj unuoj, en la esperanta Vikipedio.

- obligo

zóm-	deka-	da	101	Ling.: zómi 'zehn' ("dek")
ŋam-	hekto-	h	102	Ling.: nkámá 'hundert' ("cent")
ŋin-	kilo-	k	103	Vj.: nghìn 'tausend' ("mil")
bajwan-	mega-	M	106	Ĉin.: baiwàn 'Million' ("miliono")
sej-				Mong.: сая [saja] + ablaŭto
ljun-	giga-	G	109	Keĉ.: lluna
tôp-(#1)(#G)	tera-	T	1012	Lkt.: tópa
zap-(#G)	peta-	P	1015	Lkt.: záptaŋ
śâk-(#2)(#G)	eksa-	E	1018	Lkt.: šákpe
sjo-(#F)	zeta-	Z	1021	Isl.: sjö
vuj-(#G)	jota-	Y	1024	Kat.: vuit

• #1: Dua tonemo pro na-tópa "trovi".
• #2: Dua tonemo pro śáku, -i "branĉo".
• #F: Laŭ la etimo de la internaciaj prefiksoj el la franca numeralo por sep. La koncerna vorto fakte baziĝas sur 1000^X.
• #G: Laŭ la etimo de la internaciaj prefiksoj el la grekaj numeraloj por kvar, kvin, ses kaj ok. La koncernaj vortoj fakte baziĝas sur 1000^X.

- onigo

môz-(#1)	deci-	d	10-1	Ling.: zómi + inverso
juz-	centi-	c	10-2	Uzb.: yuz [juz] '100'
miŋ-	mili-	m	10-3	Uzb.: ming '1000'
tas-				Geo.: ათასი [atasi]
wej-	mikro-	µ	10-6	Ĉin.: 微 [wēi, wéi]
deŋ-	nano-	n	10-9	Eg.: dng
pién-	piko-	p	10-12	Fin.: pieni
pâp-(#2)(#D)	femto-	f	10-15	Gua.: papo
śab-(#D)	ato-	a	10-18	Ĉin.: 十八 [shíbā], Kant.: sap6 baat3
hit-(#F)	zepto-	z	10-21	Tet.: hitu
cul-(#G)	jokto-	y	10-24	Ĉer.: ᏧᏁᎳ [tsunela]

• #1: Dua tonemo pro mózo "nektaro".
• #2: Dua tonemo pro pápu "fazeolo".
• #D: Laŭ la etimo de la internaciaj prefiksoj el la danaj numeraloj por dek kvin kaj dek ok. La koncernaj vortoj fakte baziĝas sur 10^-X.
• #F: Laŭ la etimo de la internaciaj prefiksoj el la franca numeralo por sep. La koncerna vorto fakte baziĝas sur 1000^-X.
• #G: Laŭ la etimo de la internaciaj prefiksoj el la grekaj numeraloj por kvar, kvin, ses kaj ok. La koncernaj vortoj fakte baziĝas sur 1000^-X.

f) Rilataj vortoj / bécari sónori

bújlo	grupo	Arm.: բույլ [buyl]	na-bújlintja, na-mebújla	grupigi
ólpi		Mi	na-ólpintja, na-meólpa
céraw	malmulte	el céra "malmulta", el Cig.(Lov.): cera	mascéraw	pli malmulte
tóhkomaw		el tóhkoma "malmulta", el Ĉjn.: tôhkomo	mastóhkomaw
cúi	paro	Jap.: tsúi
doj, dójo		Vj.: đôi, Ĉin.: 一對 (一对) [yīduì]
zújgi		Arm.: զույգ [zuyg]
déjlo	parto	Pld.: Deil, Deel	namedéjla, nadéjlintja	partigi
dow	ambaŭ	Ĉin.: 都 [dōu] (Kant.: dêu3 'Paar')(#1)
hhágaso	duono	Mong.: хагас [hagas]	hhágasa	duona
júpi	nombro	el na-júpa "nombri"	na-júpa	nombri
tôlo		el na-tôla "nombri"	na-tôla
kémti(#2)	kvanto	Malt.: kemm 'how much' ("kiom?") + aldona konsonanto
kvítomeśo(#3)		el kvítom "kiom" + sufikso
lit	iomete	Isl.: lítt
máŋaw	multe	el máŋa "multa"	masmáŋaw	pli multe
na-míta	mezuri	Fin.: mitata*, Gt.: mitan	mítelo	mezurilo
muano	maso	Taj.: มวล [muuan]
stúpu	grado	Ĉeĥ.: stupeň
taj	tro	Ĉin.: tài
vísaw	tute	visai	víso	tuto

• #1: Sence influita de la indonezia „dua“ "du".
• #2: K-u ankaŭ Heb.: כַּמּוּת [kamút].
• #3: Laŭ Hung.: mennyiség, el mennyi, Pl.: ilość, el ile kaj Lit.: kiekis, el kiek.

Mezureblaj trajtoj

Unudimensiaj
dólgo	longo	el dólga "longa", el Rus.: долгий [dolgij]
pálko	larĝo	el pálka "larĝa", el Het.: palĥi-, palhi-
párko	alto	el párka "alta", el Het.: par-ku-uš (parkus)
Dudimensiaj
lópsi(#1)	areo	Hung.: lapos + ablaŭto
Tridimensiaj
apnímo(#2)	volumeno(#3)	kunmetaĵo el ap- "ĉirkaŭ" kaj na-níma "preni"
rumdádi(#4)		Sva.: rumu, Pld.: Ruum, Kim.: rwm [rum], Angl.: room [ru:m] + Lit.: dìdelis & Kart.: didi & Ĉin.: 大 [dà]

• #1: Ĝemelo lápsa "plata; ebena". Rilato inter la adjektivo kaj substantivo pli malpli laŭ Ger.: Fläche "areo" al flach "plata; ebena".
• #2: Inspirita de la etimo de Rus.: объём [objóm] 'volume' ("volumeno").
• #3: Ne miksenda kun volumo, kies traduko estas bénzlo, el bénzi "kajero".
• #4: Laŭvorte "ĉambrogrando". Parte inspirita de Ger.: Rauminhalt.

brúześo	rapideco	el brúza "rapida", el Trk.: bruzas	na-brúzi	rapidi
rípeśo		el rípa "rapida", el Taj.: rìip	na-rípa
cìre-mélo	temperaturo	kunmetaĵo el círa "malvarma" kaj méla "varma"
gagédo	pezo	el gagéda "peza", el Ĉer.: ᎦᎨᏓ [ga-ge-da] 'heavy' ("peza")	na-gagédi	pezi
váznu		Per.: وزن [wazn(#K), vazn(#W)]	na-vázna
méti(#1)	tempo	Lit.: metas, Mn.Pr.: mettan
vákti		Per.: vağti, Ind.: waktu, Nub.: wakti, Ar.: wakt, Alb.: vakt-i

• #1: Jen tiel nomata "falsa amiko" de meti, tradukebla per na-déta, na-kâja, na-kójiva (na-kójva).
• #K: Laŭ 'Kauderwelsch'.
• #W: Laŭ 'Wiktionary' ("Vikivortaro").

Iloj

gícelo	liniilo	derivaĵo el gíci "linio" kun sufikso
vóznelo	pesilo	derivaĵo el váznu "pezo" kun ablaŭo kaj sufikso

Al la sekva ĉapitro
10.09.2025