Pronomo

El Kitakujo

Iri al: navigado, serĉi

Enhavo

Personaj pronomoj / kóptimari svenàmi-sónori

persono singularo dualo #1 pluralo pluralo kun eks/inkludo-distingo per vortero
koptimo ójn-tôlo ek-tôlo maŋ-tôlo maŋ-tôlo su únśu ántarsaj eks/inkludo sónelmope
1a áki, áko, áku kuj (inkl.) #2 vo (inkluda) vopáne (inkl.) #3 najpane #3
mi, mo, mu - naj votíke (ekskl.) #4 najtike #4
ŋa ŋaki (ekskl.) #5 ŋari (ekskluda) ŋapáne (inkl.) tojpáne
- - toj ŋatíke (ekskl.) tojtíke
2a si, so, su - ju #6 jupáne (inkl.)
ti, to, tu - - jutíke (ekskl.)
kami kamiki kamiri kámipáne (inkl.)
- - - kámitíke (ekskl.)
3a isi, iso, isu - lo lopáne (inkl.)
emi, emo, emu - - lotíke (ekskl.)
paj pajki pajri pajpáne (inkl.)
- - - pajtíke (ekskl.)
4a #7 ha haki hari hapáne (inkl.)
- - - hatíke (ekskl.)
  • #1: Ĝi nur mankas en la Dzitak-najbaraj dialektoj, la Dzitaka kaj la Dźiga. La pluralo ne estas koncernata!
  • #2: Dialekte ankaŭ ekzistas trialo tuj (t el tir "tri"), kvaralo duj (d el dor "kvar"), kvinalo puj (p el piŋ "kvin")
  • #3: -pan- el Gr.: παν [pan] "ĉio" kaj Son.: pan 'all'
  • #4: -tik- el Lit.: tìk "nur"
  • #5: Analoge funkcias en dialektoj trialo je -ti/-tir, kvaralo je -taw kaj kvinalo je -ŋo.
  • #6: Ne funkcias singulare kiel ĝentila formo, kiel ekz. la albana ju aŭ sennombre kiel la angla you [ju]. Ne miksu ĝin kun la similsona yó [jo] (lingala), kiu singularas.
  • #7: La modelo por la 4a persono ekzistas en ekzotaj lingvoj kiel kria (Cree), navajoa.

RIM: La distingo inter inkludaj kaj ekskludaj formoj ekzistas en kelkaj lingvoj, nome indonezia, tagaloga; keĉua, ajmara; guarania; tokpisina; tamila kaj certe multaj aliaj.

Koloroj kodas ĝentileco-ŝtupojn. (verda = plej alta, flava = meza, roza = plej malalta, flava-roza = meza kaj malalta) La dualo kaj la kvara persono ne distingas laŭ ĝentileco. La plej alta ĝentileco apartenas al la unua rango, la meza al la dua rango kaj la plej malalta al la tria rango. Ĉe la pluralo la dua-rangaj formoj validas por la meza kaj malplej alta ĝentileco.

"si" saw #1 Lit.: sau "al si" refleksivo
"unu la alian" njaw #2 Vj.: nhau reciproko
"oni" ŋuj, (reg.) ŋủj Vj.: người  
  • #1: Kitaka elektis pronomon, sed keĉua havas sufikson: -ku- sed turka -in- (suf.) kaj kendi (pron.)
  • #2: Kitaka elektis pronomon, sed keĉua havas sufikson: -naku- sed turka -(i)ş (suf.) kaj birbiri (pron.)

RIM: La deklinacio de la ĉi-supre menciitaj pronomoj okazas kiel ĉe la substantivoj, kaj per tio similas al la altaja kaj balto-finna modeloj, krom ke ĝi estas iom pli regula ol tie, ĉar mankas la konsonanto- kaj vokal-harmonioj. Ĝi tute ne paralelas kun la modeloj en hungara, samojedaj aŭ aliaj lingvoj, kiuj fakte uzas anstataŭ kazaj finaĵoj iujn posesivajn formojn de kazosufiksoj aspektantaj kiel deklinaciitaj postpozicioj.

Jen iom pri la kvara persono / Wáŋ lit tems tla kékenśe koptimo

Maksu va Moricu tećóra kérkon. Ému temáka tla légirin va ha temáka tla pétarurin.

"Maks' kaj Moric' ŝtelas kokon. Li manĝas la gambojn kaj tiu manĝas la flugilojn."

Ému kaj li rilatas al la unua subjekto Maks(u) kaj ha kaj tiu rilatas al la dua subjekto Moric(u).

Posedaj pronomoj / hémpari svenàmi-sónori

Per posesiva kazo

1) Ili estas formataj el la personaj pronomoj per la posesiva kazo-finaĵo -de (<Ĉi.: -di, -de).

persono singularo dualo #1 pluralo pluralo kun eks/inkludo-distingo per vortero
koptimo ójn-tôlo ek-tôlo maŋ-tôlo maŋ-tôlo su únśu ántarsaj eks/inkludo sónelmope
1a ákide, ákode, ákude kujde (inkl.) #2 vode (inkluda) vopánede (inkl.) #3 najpanede #3
mide, mode, mude - najde votíkede (ekskl.) #4 najtikede #4
ŋade ŋakide (ekskl.) #5 ŋaride (ekskluda) ŋapánede (inkl.) tojpánede
- - tojde ŋatíkede (ekskl.) tojtíkede
2a side, sode, sude - jude #6 jupánede (inkl.)
tide, tode, tude - - jutíkede (ekskl.)
kamide kamikide kamiride kámipánede (inkl.)
- - - kámitíkede (ekskl.)
3a iside, isode, isude - lode lopánede (inkl.)
emide, emode, emude - - lotíkede (ekskl.)
pajde pajkide pajride pajpánede (inkl.)
- - - pajtíkede (ekskl.)
4a #7 hade hakide haride hapánede (inkl.)
- - - hatíkede (ekskl.)
  • #1: Ĝi nur mankas en la Dzitak-najbaraj dialektoj, la Dzitaka kaj la Dźiga. La pluralo ne estas koncernata!
  • #2: Dialekte ankaŭ ekzistas trialo tujde (t el tir "tri"), kvaralo dujde (d el dor "kvar"), kvinalo pujde (p el piŋ "kvin")
  • #3: -pan- el Gr.: παν [pan] "ĉio" kaj Son.: pan 'all'
  • #4: -tik- el Lit.: tìk "nur"
  • #5: Analoge funkcias en dialektoj trialo je -ti/-tir, kvaralo je -taw kaj kvinalo je -ŋo.
  • #6: Ne funkcias singulare kiel ĝentila formo, kiel ekz. la albana ju aŭ sennombre kiel la angla you [ju]. Ne miksu ĝin kun la similsona yó [jo] (lingala), kiu singularas.
  • #7: La modelo por la 4a persono ekzistas en ekzotaj lingvoj kiel kria (Cree), navajoa.

Do ĉi tiu modelo nur eblas en la nominativo, sen antaŭa prepozicio aŭ sekva postpozicio.

Krome ĉi tiuj formoj ankaŭ estas uzataj plurale sen ricevi pluralan finaĵon, kiel Rus.: его "lia, ĝia", её "ŝia" kaj их "ilia"; Pl.: jego "lia, ĝia", jej "ŝia" kaj ich "ilia".

RIM: La modelo por tio estas la balto-finnaj lingvoj, kiel la finna (mimä "mi" > minun "mia") kaj estona (mina/ma "mi" > minu/mu "mia"). Sed la Kitaka estas iom pli regula, ĉar ĝi funkcias aglutine.

RIM: Atentu, ke ĉi tiaj formoj devas esti distingataj disde formoj en genitiva kazo je -ni. La genitivo esprimas rilaton, neniam posedon! Ekz. múni házu "mia domo" (Se mi loĝas en ĝi, sed ne posedas ĝin.) / múde házu "mia domo" (Se mi posedas ĝin.) Jen pliaj detaletoj pri ĉi tiu distingo.

Per adjektiva finaĵo

2) En specifaj konstruoj estu uzata la adjektiva finaĵo.

persono singularo dualo #1 pluralo pluralo kun eks/inkludo-distingo per vortero
koptimo ójn-tôlo ek-tôlo maŋ-tôlo maŋ-tôlo su únśu ántarsaj eks/inkludo sónelmope
1a ákia, ákoa, ákua kuja (inkl.) #2 voa (inkluda) vopána (inkl.) #3 najpana #3
mia, moa, mua - naja votíka (ekskl.) #4 najtika #4
ŋaa ŋakia (ekskl.) #5 ŋaria (ekskluda) ŋapána (inkl.) tojpána
- - toja ŋatíka (ekskl.) tojtíka
2a sia, soa, sua - jua #6 jupána (inkl.)
tia, toa, tua - - jutíka (ekskl.)
kamia kamikia kamiria kámipána (inkl.)
- - - kámitíka (ekskl.)
3a isia, isoa, isua - loa lopána (inkl.)
emia, emoa, emua - - lotíka (ekskl.)
paja pajkia pajria pajpána (inkl.)
- - - pajtíka (ekskl.)
4a #7 haa hakia haria hapána (inkl.)
- - - hatíka (ekskl.)
  • #1: Ĝi nur mankas en la Dzitak-najbaraj dialektoj, la Dzitaka kaj la Dźiga. La pluralo ne estas koncernata!
  • #2: Dialekte ankaŭ ekzistas trialo tuja (t el tir "tri"), kvaralo duja (d el dor "kvar"), kvinalo puja (p el piŋ "kvin")
  • #3: -pan- el Gr.: παν [pan] "ĉio" kaj Son.: pan 'all'
  • #4: -tik- el Lit.: tìk "nur"
  • #5: Analoge funkcias en dialektoj trialo je -ti/-tir, kvaralo je -taw kaj kvinalo je -ŋo.
  • #6: Ne funkcias singulare kiel ĝentila formo, kiel ekz. la albana ju aŭ sennombre kiel la angla you [ju]. Ne miksu ĝin kun la similsona yó [jo] (lingala), kiu singularas.
  • #7: La modelo por la 4a persono ekzistas en ekzotaj lingvoj kiel kria (Cree), navajoa.

Ĉi tiuj formoj povas alpreni kazajn kaj numeralaj finaĵojn, kiel Rus.: мой, моя, моё "mia", твой, твоя, твоё "cia, via", наш, наша, наше "nia", ваш, ваша, ваше "via"; Pl. mój, moja, moje "mia", twój, twoja, twoje "cia, via", nasz, nasza, nasze "nia", wasz, wasza, wasze "via"

  ekzemploj tradukoj tipoj rimarkoj
1. béjsaj múa nóni ĉe mia avino antaŭa prepozicio ĉiam staras la nominativo!

La modelo por tio estas Esperanto.

2. émiapi bélipi en sia ventro nenominativa kazo sama kazo kiel la rilata substantivo
3. vóal házul énvosaj en nia domo sekva postpozicio antaŭa postpozitivo

Per pronomaj finaĵoj

3) Tria ebleco por esprimi posedon estas menciita en la ĉapitro pri posesivaj pronomoj, kiuj ja fakte estas finaĵoj almetataj al la koncerna substantivo. Sed ĉi tiu ebleco nur estas deviga en la nord-insula "toke-me"-dialekto.

Tabelaj pronomoj / tábelari svenàmi-sónori

Atentu, ke la sekva skemo ali-ordiĝis en la "Sum"-dialekto!

Bazaj formoj / uráhari ŋúpiri

La Malnova Kitaka ankoraŭ distingis tri genrojn (je -i [ina], -u [vira]; -o [neŭtra]) ĉe la tabelvortoj, sed tiu trajto ŝanĝiĝis en la Mezepoka Kitaka al la nuna skemo.

kve "kiu?" enáje "tiu"
míke kúle "ĉiu"
náne íske "iu"
téme "tiu ĉi" jóŋke "kiu" (ril.)
núje "tiu" níse "neniu"
kvo "kio?" enájo "tio"
míko kúlo "ĉio"
náno ísko "io"
témo "tio ĉi" jóŋko "kio" (ril.)
nújo "tio" níso "nenio"

Devenaj formoj / otgámari ŋúpiri

Vortspeca finaĵo / sònorúśa ántaso

-a de: adjektivoj
kva "kia?" enája "tia"
míka kúla "ĉia"
nána íska "ia"
téma "tia ĉi" jóŋka "kia" (ril.)
núja "tia" nísa "nenia"

-aw de: adverboj
kvaw "kiel?" enájaw "tiel"
míkaw kúlaw "ĉiel"
nánaw ískaw "iel"
témaw "tiel ĉi" jóŋkaw "kiel" (ril.)
nújaw "tiel" nísaw "neniel"

Tabelvorta finaĵo / tabelsóna ánta

Loka

Ili distingas triope inter loko, almovo kaj demovo per la koncernaj kazo-finaĵoj je -saj, -ku kaj -ket. La finaĵo -saj povas foresti.

kvílan "kie?" enájilan "tie"
míkilan kúlilan "ĉie"
nánilan ískilan "ie"
témilan "tie ĉi" jóŋkilan "kie" (ril.)
nújilan "tie" nísilan "neniel"

(-lan (Dial.: -lla) <Tlng.: lan 'Platz, Ort'; k-u ankaŭ Uzb.: -jär- en bujärda, bujärgya; Pŝt.: dzāy en kom dzāy ta "kien", lǝ kom dzāy na "de kie")

Tempa
kvúber "kiam?" enajúber "tiam"
mikúber kulúber "ĉiam"
nanúber iskúber "iam"
temúber "tiam ĉi" joŋkúber "kiam" (ril.)
nujúber "tiam" nisúber "neniam"

(-ber <Som.: ber "tempo"; k-u ankaŭ Pŝt.: wacht en lǝ kom wacht na "ekde kiam", kom wacht ta "ĝis kiam")

Kaŭza
Personaj iloj