Kazo

El Kitakujo

(Malsamoj inter versioj)
Iri al: navigado, serĉi
E (→primaraj: korekto)
E (→sekundaraj: ŝablono)
 
(7 mezaj versioj ne montrata.)
Linio 1: Linio 1:
-
El la eblecoj esprimi kazojn (afikso: sufikso - en la keĉua, ajmara; tjurkaj kaj finnougraj, metatezo - en araba, ablaŭto - en irlanda, akcentŝanĝo - en rusa, tonŝanĝo - en kelkaj afrikaj lingvoj, aŭ kombinoj - en slavaj kaj litova) la Kitaka elektis la afikson, nome sufikson kiel tipon de afikso.
+
El la eblecoj esprimi kazojn (afikso: sufikso - en la keĉua, ajmara; tjurkaj kaj finnougraj, metatezo - en araba, ablaŭto - en irlanda, akcentŝanĝo - en rusa, tonŝanĝo - en kelkaj afrikaj lingvoj, aŭ kombinoj - en slavaj kaj litova) la [[Kitaka]] elektis la afikson, nome sufikson kiel tipon de afikso.
== normalaj ==
== normalaj ==
-
Pliaj kazoj ekzistas en Joźik- kaj Tivad-najbaraj dialektoj, Joźik- kaj Tivuk-najbaraj dialektoj kaj en la Tivada, Joźika, Tivuka kaj Dęgutia lingvoj.
+
Pliaj kazoj ekzistas en Joźik- kaj Tivad-najbaraj dialektoj, Joźik- kaj Tivuk-najbaraj dialektoj kaj en la [[Tivada]], [[Joźika]], [[Tivuka]] kaj Dęgutia lingvoj.
-
La nombro de la kazoj en la Dzitaka kaj Dzitak-najbaraj dialektoj kontraŭe estas tre malalta. Nur 7 kazoj restis en suda dialekto kaj 10 en meza kaj norda dialektoj de la Dzitaka. La Dźiga havas la plej malmultajn kazojn, nome 2.
+
La nombro de la kazoj en la [[Dzitaka]] kaj Dzitak-najbaraj dialektoj kontraŭe estas tre malalta. Nur 7 kazoj restis en suda dialekto kaj 10 en meza kaj norda dialektoj de la Dzitaka. La [[Dźiga]] havas la plej malmultajn kazojn, nome 2.
=== primaraj ===
=== primaraj ===
-
{| {{Prettytable}}
+
{| class="prettytable"
! num.
! num.
! nomo
! nomo
Linio 32: Linio 32:
| -[[ni]] (<-na)(*)
| -[[ni]] (<-na)(*)
| {{jes2}} | J
| {{jes2}} | J
-
| {{parte}} | T4
+
| {{parte2}} | T4
| {{ne2}} | N
| {{ne2}} | N
|-  
|-  
Linio 50: Linio 50:
| -[[wak]] #1 (Mn.Kit./Dial./Soc.: -[[so (finaĵo)|so]])  
| -[[wak]] #1 (Mn.Kit./Dial./Soc.: -[[so (finaĵo)|so]])  
| {{jes2}} | J
| {{jes2}} | J
-
| {{parte}} | T2
+
| {{parte2}} | T2
| {{ne2}} | N  
| {{ne2}} | N  
|-
|-
Linio 59: Linio 59:
| -[[ge]]
| -[[ge]]
| {{jes2}} | J
| {{jes2}} | J
-
| {{parte}} | T6
+
| {{parte2}} | T6
| {{ne2}} | N
| {{ne2}} | N
|-  
|-  
Linio 68: Linio 68:
| {{verda}} | -[[ku]] #2
| {{verda}} | -[[ku]] #2
| {{jes2}} | J
| {{jes2}} | J
-
| {{parte}} | T5
+
| {{parte2}} | T5
| {{ne2}} | N
| {{ne2}} | N
|-  
|-  
Linio 109: Linio 109:
| kun
| kun
| -[[ga]]
| -[[ga]]
-
| {{parte}} | T12
+
| {{parte2}} | T12
| {{ne2}} | N
| {{ne2}} | N
| {{ne2}} | N
| {{ne2}} | N
Linio 118: Linio 118:
| per
| per
| -[[pe]]
| -[[pe]]
-
| {{parte}} | T11
+
| {{parte2}} | T11
| {{ne2}} | N
| {{ne2}} | N
| {{ne2}} | N
| {{ne2}} | N
Linio 153: Linio 153:
| svèo-pádzi
| svèo-pádzi
| por
| por
-
| -[[vad]] (Var.: -var, -val; -vad¸)
+
| -[[mut]] #6
| {{ne2}} | N
| {{ne2}} | N
| {{ne2}} | N
| {{ne2}} | N
Linio 171: Linio 171:
| èso-pádzi
| èso-pádzi
| kiel
| kiel
-
| -[[dźot]] #6
+
| -[[dźot]] #7
| {{ne2}} | N
| {{ne2}} | N
| {{ne2}} | N
| {{ne2}} | N
| {{ne2}} | N
| {{ne2}} | N
|}
|}
-
{{Komento-6|
+
{{Komento
-
teksto1=#1: Ĝi ĝemelas kun [[wákjari]] "kelkaj"|
+
|teksto1=#1: Ĝi ĝemelas kun [[wákjari]] "kelkaj"
-
teksto2=#2:Ĝi etimologie identas kaj funkcie parte similas al la samsona prepozicio. Ĝi ankaŭ subtenatas de la Hindia postpozicio '''ko''', ekz.: Ram '''ko''' "al Ramo" Krome la Bengala kazosufikso -'''ke''' subtenas ĝin, kvankam la funkcio estas dativa, ekz. kôla-'''ke''' "al banano"|
+
|teksto2=#2:Ĝi etimologie identas kaj funkcie parte similas al la samsona prepozicio. Ĝi ankaŭ subtenatas de la Hindia postpozicio '''ko''', ekz.: Ram '''ko''' "al Ramo" Krome la Bengala kazosufikso -'''ke''' subtenas ĝin, kvankam la funkcio estas dativa, ekz. kôla-'''ke''' "al banano"
-
teksto3=#3: Ĝi ĝemelas kun [[na-]][[skéta]] "foriri" kaj Mn.Kit.: -kéta. Regione estas -kel, el Kazaĥa: keliv "veni" Ĝi funkcie similas al Turka ablativo je -dan/-den.|
+
|teksto3=#3: Ĝi ĝemelas kun [[na-]][[skéta]] "foriri" kaj Mn.Kit.: -kéta. Regione estas -kel, el Kazaĥa: keliv "veni" Ĝi funkcie similas al Turka ablativo je -dan/-den.
-
teksto4=#4: Ĝi ĝemelas kun [[na-]][[dzája]] "troviĝi"|
+
|teksto4=#4: Ĝi ĝemelas kun [[na-]][[dzája]] "troviĝi"
-
teksto5=#5: Ĝi ĝemelas kun [[ot]] "de".|
+
|teksto5=#5: Ĝi ĝemelas kun [[ot]] "de".
-
teksto6=#6: Ĝi ĝemelas kun [[dźóti]] "stato; eco"
+
|teksto6=#6: Ĝi ne uzeblas kiel alativo kaj ne ŝanĝiĝas en alia nombro, diference al la etimo. Malnovaj finaĵoj estas: -'''vad''' (Var.: -'''var''', -'''val'''; -'''vad'''¸)
 +
|teksto7=#7: Ĝi ĝemelas kun [[dźóti]] "stato; eco"
}}
}}
<br />
<br />
Linio 193: Linio 194:
=== sekundaraj ===
=== sekundaraj ===
-
{{Rimarko|
+
{{Rimarko
-
teksto=RIM: Laŭ buruŝaska, hungara modeloj kaj parte finna modelo, sed pli regulaj. Pliaj tiaj kazoj estas sociolektaj.}}
+
|teksto=RIM: Laŭ buruŝaska, hungara modeloj kaj parte finna modelo, sed pli regulaj. Pliaj tiaj kazoj estas sociolektaj.}}
-
{| {{Prettytable}}
+
{| class="prettytable"
! rowspan="3" | pozicio
! rowspan="3" | pozicio
! rowspan="3" | [[dzájajko]]<sup>1</sup>
! rowspan="3" | [[dzájajko]]<sup>1</sup>
Linio 240: Linio 241:
*<sup>7</sup>Variaĵoj: -pet, -pät/-pän.
*<sup>7</sup>Variaĵoj: -pet, -pät/-pän.
*<sup>8</sup>Variaĵo: -tat.
*<sup>8</sup>Variaĵo: -tat.
-
{{Komento-5|
+
{{Komento
-
teksto1=#1: Jen la malantaŭa parto de la nomo por ĉi tiu kazo.|
+
|teksto1=#1: Jen la malantaŭa parto de la nomo por ĉi tiu kazo.
-
teksto2=#2: Modelas la Hungara (-ben/-ban, -be/-ba, -ből/-ból el bél) kaj Buruŝaska (-ul-e (-ul-o), -ul-ar (-ar-ul-o), -ul-um)|
+
|teksto2=#2: Modelas la Hungara (-ben/-ban, -be/-ba, -ből/-ból el bél) kaj Buruŝaska (-ul-e (-ul-o), -ul-ar (-ar-ul-o), -ul-um)
-
teksto3=#3: Modelas Finna (päällä, päälle, päältä), Estona (peal, peale, pealt), Hungara (fölött, fölé, felől) kaj Vepsa (-pää(i) [alativo]) lingvoj.|
+
|teksto3=#3: Modelas Finna (päällä, päälle, päältä), Estona (peal, peale, pealt), Hungara (fölött, fölé, felől) kaj Vepsa (-pää(i) [alativo]) lingvoj.
-
teksto4=#4: Modelas Buruŝaska en Hunza-dialekto (-al-e, -al-ar, -al-um)|
+
|
-
teksto5=#5: Ĉi tiu kazo similas al la Finna ablativo je -lta/-ltä.
+
teksto4=#4: Modelas Buruŝaska en Hunza-dialekto (-al-e, -al-ar, -al-um)
 +
|teksto5=#5: Ĉi tiu kazo similas al la Finna ablativo je -lta/-ltä.
}}
}}
Linio 251: Linio 253:
En la [[Malnova Kitaka]] nur ekzistis unu el ili, nome la lokativo 3 je -jm.
En la [[Malnova Kitaka]] nur ekzistis unu el ili, nome la lokativo 3 je -jm.
=== primaraj ===
=== primaraj ===
-
{| {{Prettytable}}
+
{| class="prettytable"
! num.
! num.
! nomo
! nomo
Linio 259: Linio 261:
|-  
|-  
| 1.
| 1.
-
| lokativo
+
| kontrativo
-
| pjàsi-pádzi
+
| prèti-pádzi
-
| ĉe, sur, en, …
+
| kontraŭ
-
| {{malnova}} | -[[jm]] (Var.: -jme, -mjë (dial.)) #1
+
| -karśi<sup>1</sup>  #1
|-  
|-  
| 2.
| 2.
Linio 270: Linio 272:
| -[[ruk]]
| -[[ruk]]
|}
|}
-
{{Komento-1|
+
*<sup>1</sup>Variaĵo: -karśe (dial.)
-
teksto1=#1: Atentu ke ĝi kaŭzas malregulaĵon ĉe substantivoj je "-i". -i > -e, ekz.: '''nóni > nónejm'''.}}
+
{{Komento
 +
|teksto1=#1: Sinonimas al '''pret''', kiu estas prepozicio.
 +
|teksto2=#2: Similan funkcion havas la mongola postpozicio ruu, rüü (luu, lüü)
 +
}}.
 +
{{Rimarko
 +
|teksto=RIM: La tria lokativo je '''-jm''' malnoviĝis kaj tial ne plu listiĝas supre. Krome ĝi kaŭzas malregulaĵon ĉe substantivoj je -i, tiel ke la fina i ŝanĝiĝas al e. Ekz. '''vési''' "akvo" fariĝas '''vésejm''' "en, ĉe, sur akvo" kaj '''nóni''' "avino" fariĝas '''nónejm''' "ĉe avino".
 +
}}
=== sekundaraj ===
=== sekundaraj ===
-
{| {{Prettytable}}
+
{| class="prettytable"
! rowspan="3" | pozicio
! rowspan="3" | pozicio
! rowspan="3" | [[dzájajko]]<sup>1</sup>
! rowspan="3" | [[dzájajko]]<sup>1</sup>
Linio 346: Linio 354:
*<sup>6</sup>Variaĵoj: -nisp, -nif.
*<sup>6</sup>Variaĵoj: -nisp, -nif.
*<sup>7</sup>Variaĵo: -nins.
*<sup>7</sup>Variaĵo: -nins.
-
{{Komento-3|
+
{{Komento
-
teksto1=#1: Jen la malantaŭa parto de la nomo por ĉi tiu kazo.|
+
|teksto1=#1: Jen la malantaŭa parto de la nomo por ĉi tiu kazo.
-
teksto2=#2: Ĝi modelas laŭ Buruŝaska (-at&#803;-e, -at&#803;-ar, -at&#803;-um).|
+
|teksto2=#2: Ĝi modelas laŭ Buruŝaska (-at&#803;-e, -at&#803;-ar, -at&#803;-um).
-
teksto3=#3: Ĉi tiuj finaĵoj ĝemelas kun pìre(-saj/-ku/-ket) kaj pírevo(-saj/-ku/-ket).
+
|teksto3=#3: Ĉi tiuj finaĵoj ĝemelas kun pìre(-saj/-ku/-ket) kaj pírevo(-saj/-ku/-ket).
}}
}}
<br />
<br />
-
{{Rimarko|
+
{{Rimarko
-
teksto=RIM: La supraj kazoj aperas sociolekte ankaŭ en la lingvoj [[tivada lingvo|tivada]], [[joĵika lingvo|joĵika]], [[tivuka lingvo|tivuka]] kaj [[dengutia lingvo|dęgutia]], sed ne en la [[ĝiga lingvo|dźiga]] kaj [[dzitaka lingvo|dzitaka]]. Krome ili mankas en la [[dzitak-najbaraj dialektoj]]. Ili nur sporade aperas en la "mezaj" dialektoj de la Kitaka. (Do evitu ilin tie!)}}
+
|teksto=RIM: La supraj kazoj aperas sociolekte ankaŭ en la lingvoj [[tivada lingvo|tivada]], [[joĵika lingvo|joĵika]], [[tivuka lingvo|tivuka]] kaj [[dengutia lingvo|dęgutia]], sed ne en la [[ĝiga lingvo|dźiga]] kaj [[dzitaka lingvo|dzitaka]]. Krome ili mankas en la [[dzitak-najbaraj dialektoj]]. Ili nur sporade aperas en la "mezaj" dialektoj de la Kitaka. (Do evitu ilin tie!)
 +
}}
==  Dialektaj kaj parenc-lingvaj kazoj ==
==  Dialektaj kaj parenc-lingvaj kazoj ==
-
{| {{Prettytable}}
+
{| class="prettytable"
! num.
! num.
! Kitake
! Kitake

Nuna versio ekde 22:10, 13. Jan 2012

El la eblecoj esprimi kazojn (afikso: sufikso - en la keĉua, ajmara; tjurkaj kaj finnougraj, metatezo - en araba, ablaŭto - en irlanda, akcentŝanĝo - en rusa, tonŝanĝo - en kelkaj afrikaj lingvoj, aŭ kombinoj - en slavaj kaj litova) la Kitaka elektis la afikson, nome sufikson kiel tipon de afikso.

Enhavo

normalaj

Pliaj kazoj ekzistas en Joźik- kaj Tivad-najbaraj dialektoj, Joźik- kaj Tivuk-najbaraj dialektoj kaj en la Tivada, Joźika, Tivuka kaj Dęgutia lingvoj.

La nombro de la kazoj en la Dzitaka kaj Dzitak-najbaraj dialektoj kontraŭe estas tre malalta. Nur 7 kazoj restis en suda dialekto kaj 10 en meza kaj norda dialektoj de la Dzitaka. La Dźiga havas la plej malmultajn kazojn, nome 2.

primaraj

num. nomo námi esp-o kitake Mez. Mn. Pra.
1. nominativo nàmi-pádzi - - J J J
2. genitivo becpádzi de -ni (<-na)(*) J T4 N
3. posesivo hèmpo-pádzi de -de J J N
4. partitivo dèjlo-pádzi da -wak #1 (Mn.Kit./Dial./Soc.: -so) J T2 N
5. dativo giw-pádzi al -ge J T6 N
6. lativo gegàmi-pádzi al -ku #2 J T5 N
7. akuzativo kàjloso-pádzi -n -n J J J
8. ablativo skèto-pádzi de, el -ket #3 J N N
9. lokativo pjàsi-pádzi ĉe, en, sur, … -saj #4 J J N
10. -pi J N9 N
11. komitativo skèjo-pádzi kun -ga T12 N N
12. instrumentalo èlo-pádzi per -pe T11 N N
13. agentivo rugèro-pádzi de -t #5 N N N
14. postpozitivo pàsaso-pádzi - -l N N N
15. translativo samcuj-pádzi ol -ksi N N N
16. benefaktivo svèo-pádzi por -mut #6 N N N
17. kaŭzalo kàwsu-pádzi pro -rajku N N N
18. esivo èso-pádzi kiel -dźot #7 N N N
  • #1: Ĝi ĝemelas kun wákjari "kelkaj"
  • #2:Ĝi etimologie identas kaj funkcie parte similas al la samsona prepozicio. Ĝi ankaŭ subtenatas de la Hindia postpozicio ko, ekz.: Ram ko "al Ramo" Krome la Bengala kazosufikso -ke subtenas ĝin, kvankam la funkcio estas dativa, ekz. kôla-ke "al banano"
  • #3: Ĝi ĝemelas kun na-skéta "foriri" kaj Mn.Kit.: -kéta. Regione estas -kel, el Kazaĥa: keliv "veni" Ĝi funkcie similas al Turka ablativo je -dan/-den.
  • #4: Ĝi ĝemelas kun na-dzája "troviĝi"
  • #5: Ĝi ĝemelas kun ot "de".
  • #6: Ĝi ne uzeblas kiel alativo kaj ne ŝanĝiĝas en alia nombro, diference al la etimo. Malnovaj finaĵoj estas: -vad (Var.: -var, -val; -vad¸)
  • #7: Ĝi ĝemelas kun dźóti "stato; eco"


RIM: (*) La formo -na estas malnova kaj ekzistas nur en la nord-orientaj dialektoj. Krome ekzistas interaj formoj je -nä, -ne kaj -nė. La mar-verde markitaj finaĵoj servas kiel distingiloj por lokaj pre- kaj postpozicioj.

Historie

  1. En la Mezepoka Kitaka nur estis 10 kazoj, nome tiuj kun la numeroj 1, 2, 3, 4, 5+6, 7, 9, 10, 8, 11+12. La sekundaraj ankoraŭ estis sociolektaj.
  2. En la Malnova Kitaka nur ekzistis ses kazoj, nome tiuj kun la numeroj 1, 3, 2+4, 7, 5+6 kaj 9. Ĉiuj aliaj ankoraŭ ne ekzistis.
  3. La Prakitaka eĉ nur havis du kazojn, kiel Esperanto.

sekundaraj

RIM: Laŭ buruŝaska, hungara modeloj kaj parte finna modelo, sed pli regulaj. Pliaj tiaj kazoj estas sociolektaj.
pozicio dzájajko1 komuna situo almovo demovo
Keĉ.: -pi Nen.: n'aa' Rus.: из [iz]
-dzájpo #1 -géjpo #1 -gámpo #1
eno éno -be-2 #2 -bep3 -ben4 -bes5
supero úpreo -pe-6 #3 -pep -pen7 -pes
ĉeo béjo -ta- #4 -tap -tan8 -tas #5
  • 1Variaĵo: dzéjko.
  • 2Malnova Kitaka/Dialekto: -bel-.
  • 3Variaĵoj: -bup, -belp, -berp.
  • 4Variaĵoj: -bot, -belt, -bert/-bern.
  • 5Variaĵoj: -bels, -bers.
  • 6Dialekto: -pä-.
  • 7Variaĵoj: -pet, -pät/-pän.
  • 8Variaĵo: -tat.
  • #1: Jen la malantaŭa parto de la nomo por ĉi tiu kazo.
  • #2: Modelas la Hungara (-ben/-ban, -be/-ba, -ből/-ból el bél) kaj Buruŝaska (-ul-e (-ul-o), -ul-ar (-ar-ul-o), -ul-um)
  • #3: Modelas Finna (päällä, päälle, päältä), Estona (peal, peale, pealt), Hungara (fölött, fölé, felől) kaj Vepsa (-pää(i) [alativo]) lingvoj.
  • #4: Modelas Buruŝaska en Hunza-dialekto (-al-e, -al-ar, -al-um)
  • #5: Ĉi tiu kazo similas al la Finna ablativo je -lta/-ltä.

sociolektaj

En la Malnova Kitaka nur ekzistis unu el ili, nome la lokativo 3 je -jm.

primaraj

num. nomo námi esp-o kitake
1. kontrativo prèti-pádzi kontraŭ -karśi1 #1
2. destinativo wìtu-pádzi direkte al -ruk
  • 1Variaĵo: -karśe (dial.)
  • #1: Sinonimas al pret, kiu estas prepozicio.
  • #2: Similan funkcion havas la mongola postpozicio ruu, rüü (luu, lüü)

.

RIM: La tria lokativo je -jm malnoviĝis kaj tial ne plu listiĝas supre. Krome ĝi kaŭzas malregulaĵon ĉe substantivoj je -i, tiel ke la fina i ŝanĝiĝas al e. Ekz. vési "akvo" fariĝas vésejm "en, ĉe, sur akvo" kaj nóni "avino" fariĝas nónejm "ĉe avino".

sekundaraj

pozicio dzájajko1 komuna situo almovo demovo
Keĉ.: -pi Nen.: n'aa' Rus.: из [iz]
-dzájpo #1 -géjpo #1 -gámpo #1
suro úpo -we- #2 -wep -wen -wes
ĉirkaŭo sírkeo -bu-2 -bup3 -bun4 -bus5
subo zémo -ni- -nip6 -nin7 -nis
dekstro désno -ga- -gap -gan -gas
maldekstro śújo -djo- -djop -djon -djos
antaŭo píreo -pir- (#3) -pirp -pirn -pirs
malantaŭo anpíreo -hi- -hip -hin -his
  • 1Variaĵo: dzéjko.
  • 2Malnova Kitaka/Dialekto: -bum-.
  • 3Variaĵoj: -bump, -bųp.
  • 4Variaĵoj: -bumt, -bunt.
  • 5Variaĵoj: -bums, -buns, -bųs.
  • 6Variaĵoj: -nisp, -nif.
  • 7Variaĵo: -nins.
  • #1: Jen la malantaŭa parto de la nomo por ĉi tiu kazo.
  • #2: Ĝi modelas laŭ Buruŝaska (-aṭ-e, -aṭ-ar, -aṭ-um).
  • #3: Ĉi tiuj finaĵoj ĝemelas kun pìre(-saj/-ku/-ket) kaj pírevo(-saj/-ku/-ket).


RIM: La supraj kazoj aperas sociolekte ankaŭ en la lingvoj tivada, joĵika, tivuka kaj dęgutia, sed ne en la dźiga kaj dzitaka. Krome ili mankas en la dzitak-najbaraj dialektoj. Ili nur sporade aperas en la "mezaj" dialektoj de la Kitaka. (Do evitu ilin tie!)

Dialektaj kaj parenc-lingvaj kazoj

num. Kitake Esp-e Dialekte Esp-e Kitaka nomo Kie?
1. béri ekde -ber ekde àlku-pádzi Jóp-akti, Dóŋk-akti, Ráv-akti, Tójk-akti

(Jáśk-akti, Twéd-akti, Rújk-akti, Svót-akti, Kvónt-akti)
2. dóre laŭ -dor laŭ (loka) dòro-pádzi Dóŋk-akti, Ráv-akti, Tójk-akti

(Jáśk-akti, Twéd-akti, Rújk-akti, Svót-akti, Kvónt-akti)
3. na-gáma veni -gam ĝis gugàmo-pádzi Ráv-akti, Tójk-akti

(Jásk-akti, Twéd-akti, Rújk-akti, Svót-akti, Kvónt-akti)
4. túkuo fino -tuk ĝis (finfine) tùku-pádzi Twéd-akti, Rújk-akti, Svót-akti, Kvónt-akti
5. wújpi escepto -wujp krom wùjpi-pádzi Rújk-akti, Svót-akti, Kvónt-akti
6. kési mezo; centro -kes meze en kèsi-pádzi Svót-akti, Kvónt-akti
7. X X -kor dum, je vàkti-pádzi Búdi, Péśti (Ráv-akti)

Aliaj vikioj

Elŝutita el "http://www.kitakujo.de/w/index.php?title=Kazo"
Personaj iloj