Kazo

El Kitakujo

(Malsamoj inter versioj)
Iri al: navigado, serĉi
(→sekundaraj)
E (→sekundaraj: ŝablono)
 
(30 mezaj versioj ne montrata.)
Linio 1: Linio 1:
-
El la eblecoj esprimi kazojn (afikso: sufikso - en la keĉua, ajmara; tjurkaj kaj finnougraj, metatezo - en araba, ablaŭto - en irlanda, akcentŝanĝo - en rusa, tonŝanĝo - en kelkaj afrikaj lingvoj, aŭ kombinoj - en slavaj kaj litova) la Kitaka elektis la afikson, nome sufikson kiel tipon de afikso.
+
El la eblecoj esprimi kazojn (afikso: sufikso - en la keĉua, ajmara; tjurkaj kaj finnougraj, metatezo - en araba, ablaŭto - en irlanda, akcentŝanĝo - en rusa, tonŝanĝo - en kelkaj afrikaj lingvoj, aŭ kombinoj - en slavaj kaj litova) la [[Kitaka]] elektis la afikson, nome sufikson kiel tipon de afikso.
== normalaj ==
== normalaj ==
-
Pliaj kazoj ekzistas en Joźik- kaj Tivad-najbaraj dialektoj, Joźik- kaj Tivuk-najbaraj dialektoj kaj en la Tivada, Joźika, Tivuka kaj Dęgutia lingvoj.
+
Pliaj kazoj ekzistas en Joźik- kaj Tivad-najbaraj dialektoj, Joźik- kaj Tivuk-najbaraj dialektoj kaj en la [[Tivada]], [[Joźika]], [[Tivuka]] kaj Dęgutia lingvoj.
-
La nombro de la kazoj en la Dzitaka kaj Dzitak-najbaraj dialektoj kontraŭe estas tre malalta. Nur 7 kazoj restis en suda dialekto kaj 10 en meza kaj norda dialektoj de la Dzitaka. La Dźiga havas la plej malmultajn kazojn, nome 2.
+
La nombro de la kazoj en la [[Dzitaka]] kaj Dzitak-najbaraj dialektoj kontraŭe estas tre malalta. Nur 7 kazoj restis en suda dialekto kaj 10 en meza kaj norda dialektoj de la Dzitaka. La [[Dźiga]] havas la plej malmultajn kazojn, nome 2.
=== primaraj ===
=== primaraj ===
-
{| border="1"
+
{| class="prettytable"
-
| num.
+
! num.
-
| nomo
+
! nomo
-
| námi
+
! námi
-
| esp-o
+
! esp-o
-
| kitake
+
! kitake
-
| etimo
+
! Mez.
-
| Mez.
+
! Mn.
-
| Mn.
+
! Pra.
-
| Pra.
+
|-  
|-  
| 1.
| 1.
Linio 23: Linio 22:
| -
| -
| -
| -
-
| -
+
| {{jes2}} | J  
-
| J  
+
| {{jes2}} | J
-
| J
+
| {{jes2}} | J  
-
| J  
+
|-
|-
| 2.
| 2.
Linio 32: Linio 30:
| becpádzi
| becpádzi
| de
| de
-
| -ni (<-na)(*)
+
| -[[ni]] (<-na)(*)
-
| Man.: -ni
+
| {{jes2}} | J
-
| J
+
| {{parte2}} | T4
-
| T4
+
| {{ne2}} | N
-
| N
+
|-  
|-  
| 3.
| 3.
Linio 42: Linio 39:
| hèmpo-pádzi
| hèmpo-pádzi
| de
| de
-
| -de
+
| -[[de]]
-
| Ĉi.: -de, -di
+
| {{jes2}} | J
-
| J
+
| {{jes2}} | J
-
| J
+
| {{ne2}} | N
-
| N
+
|-  
|-  
| 4.
| 4.
Linio 52: Linio 48:
| dèjlo-pádzi
| dèjlo-pádzi
| da
| da
-
| -wak #1 (Mn.Kit./Dial./Soc.: -so)
+
| -[[wak]] #1 (Mn.Kit./Dial./Soc.: -[[so (finaĵo)|so]])
-
| Keĉ.: waki #2
+
| {{jes2}} | J
-
| J
+
| {{parte2}} | T2
-
| T2
+
| {{ne2}} | N  
-
| N  
+
|-
|-
| 5.
| 5.
Linio 62: Linio 57:
| giw-pádzi
| giw-pádzi
| al
| al
-
| -ge
+
| -[[ge]]
-
| Kaz.: -ге [ge], Kor.: -e(ge)
+
| {{jes2}} | J
-
| J
+
| {{parte2}} | T6
-
| T6
+
| {{ne2}} | N
-
| N
+
|-  
|-  
| 6.
| 6.
Linio 72: Linio 66:
| gegàmi-pádzi
| gegàmi-pádzi
| al
| al
-
| -ku #3
+
| {{verda}} | -[[ku]] #2
-
| Pl./Slvk.: ku
+
| {{jes2}} | J
-
| J
+
| {{parte2}} | T5
-
| T5
+
| {{ne2}} | N
-
| N
+
|-  
|-  
| 7.
| 7.
Linio 82: Linio 75:
| kàjloso-pádzi
| kàjloso-pádzi
| -n
| -n
-
| -n
+
| -[[n]]
-
| Kaz.: -н [n], Mn.Gr.: -ν [n], Esp-o: -n
+
| {{jes2}} | J
-
| J
+
| {{jes2}} | J
-
| J
+
| {{jes2}} | J
-
| J
+
|-
|-
| 8.
| 8.
Linio 92: Linio 84:
| skèto-pádzi
| skèto-pádzi
| de, el
| de, el
-
| -ket #4
+
| {{verda}} | -[[ket]] #3
-
| Kaz.: кетү [ketiw]
+
| {{jes2}} | J
-
| J
+
| {{ne2}} | N
-
| N
+
| {{ne2}} | N
-
| N
+
|-  
|-  
| 9.
| 9.
Linio 102: Linio 93:
| rowspan="2" | pjàsi-pádzi
| rowspan="2" | pjàsi-pádzi
| rowspan="2" | ĉe, en, sur, …
| rowspan="2" | ĉe, en, sur, …
-
| -saj #5
+
| {{verda}} | -[[saj]] #4
-
| Ĉi.: zai
+
| {{jes2}} | J
-
| J
+
| {{jes2}} | J
-
| J
+
| {{ne2}} | N
-
| N
+
|-  
|-  
| 10.
| 10.
-
| -pi
+
| -[[pi]]
-
| Keĉ.: -pi
+
| {{jes2}} | J
-
| J
+
| {{ne2}} | N9
-
| N9
+
| {{ne2}} | N
-
| N
+
|-  
|-  
| 11.
| 11.
Linio 119: Linio 108:
| skèjo-pádzi
| skèjo-pádzi
| kun
| kun
-
| -ga
+
| -[[ga]]
-
| Est.: -ga
+
| {{parte2}} | T12
-
| T12
+
| {{ne2}} | N
-
| N
+
| {{ne2}} | N
-
| N
+
|-  
|-  
| 12.
| 12.
Linio 129: Linio 117:
| èlo-pádzi
| èlo-pádzi
| per
| per
-
| -pe
+
| -[[pe]]
-
| Kaz.: -пен [-pen]
+
| {{parte2}} | T11
-
| T11
+
| {{ne2}} | N
-
| N
+
| {{ne2}} | N
-
| N
+
|-  
|-  
| 13.
| 13.
| agentivo
| agentivo
| rugèro-pádzi
| rugèro-pádzi
-
| de
+
| de  
-
| -t (Var.: -ot, -at) #6
+
| -[[t]] #5
-
| Rus.: от [ot]
+
| {{ne2}} | N
-
| N
+
| {{ne2}} | N
-
| N
+
| {{ne2}} | N
-
| N
+
|-  
|-  
| 14.
| 14.
Linio 149: Linio 135:
| pàsaso-pádzi
| pàsaso-pádzi
| -
| -
-
| -l
+
| -[[l]]
-
| Het.: -l <Gen.>, Etr.: -l <Gen. II>
+
| {{ne2}} | N
-
| N
+
| {{ne2}} | N
-
| N
+
| {{ne2}} | N
-
| N
+
|-  
|-  
| 15.
| 15.
Linio 159: Linio 144:
| samcuj-pádzi
| samcuj-pádzi
| ol
| ol
-
| -ksi
+
| -[[ksi]]
-
| Fin.: -ksi
+
| {{ne2}} | N
-
| N
+
| {{ne2}} | N
-
| N
+
| {{ne2}} | N
-
| N
+
|-  
|-  
| 16.
| 16.
Linio 169: Linio 153:
| svèo-pádzi
| svèo-pádzi
| por
| por
-
| -vad (Var.: -var, -val; -vad¸)
+
| -[[mut]] #6
-
| Tlng.: -vaD
+
| {{ne2}} | N
-
| N
+
| {{ne2}} | N
-
| N
+
| {{ne2}} | N
-
| N
+
|-  
|-  
| 17.
| 17.
Linio 179: Linio 162:
| kàwsu-pádzi
| kàwsu-pádzi
| pro
| pro
-
| -rajku
+
| -[[rajku]]
-
| Keĉ.: -rayku
+
| {{ne2}} | N
-
| N
+
| {{ne2}} | N
-
| N
+
| {{ne2}} | N
-
| N
+
|-  
|-  
| 18.
| 18.
Linio 189: Linio 171:
| èso-pádzi
| èso-pádzi
| kiel
| kiel
-
| -dźot #7
+
| -[[dźot]] #7
-
| Jap.: jōtai #8
+
| {{ne2}} | N
-
| N
+
| {{ne2}} | N
-
| N
+
| {{ne2}} | N
-
| N
+
|}
|}
-
RIM: (*) La formo -na estas malnova kaj ekzistas nur en la nord-orientaj dialektoj. Krome ekzistas interaj formoj je -nä, -ne kaj -nė. La mar-verde markitaj finaĵoj servas kiel distingiloj por lokaj pre- kaj postpozicioj.
+
{{Komento
 +
|teksto1=#1: Ĝi ĝemelas kun [[wákjari]] "kelkaj"
 +
|teksto2=#2:Ĝi etimologie identas kaj funkcie parte similas al la samsona prepozicio. Ĝi ankaŭ subtenatas de la Hindia postpozicio '''ko''', ekz.: Ram '''ko''' "al Ramo" Krome la Bengala kazosufikso -'''ke''' subtenas ĝin, kvankam la funkcio estas dativa, ekz. kôla-'''ke''' "al banano"
 +
|teksto3=#3: Ĝi ĝemelas kun [[na-]][[skéta]] "foriri" kaj Mn.Kit.: -kéta. Regione estas -kel, el Kazaĥa: keliv "veni" Ĝi funkcie similas al Turka ablativo je -dan/-den.
 +
|teksto4=#4: Ĝi ĝemelas kun [[na-]][[dzája]] "troviĝi"
 +
|teksto5=#5: Ĝi ĝemelas kun [[ot]] "de".
 +
|teksto6=#6: Ĝi ne uzeblas kiel alativo kaj ne ŝanĝiĝas en alia nombro, diference al la etimo. Malnovaj finaĵoj estas: -'''vad''' (Var.: -'''var''', -'''val'''; -'''vad'''¸)
 +
|teksto7=#7: Ĝi ĝemelas kun [[dźóti]] "stato; eco"
 +
}}
 +
<br />
 +
{{Rimarko|
 +
teksto=RIM: (*) La formo -na estas malnova kaj ekzistas nur en la nord-orientaj dialektoj. Krome ekzistas interaj formoj je -nä, -ne kaj -nė. La mar-verde markitaj finaĵoj servas kiel distingiloj por lokaj pre- kaj postpozicioj.}}
==== Historie ====
==== Historie ====
#En la [[Mezepoka Kitaka]] nur estis 10 kazoj, nome tiuj kun la numeroj 1, 2, 3, 4, 5+6, 7, 9, 10, 8, 11+12. La sekundaraj ankoraŭ estis sociolektaj.  
#En la [[Mezepoka Kitaka]] nur estis 10 kazoj, nome tiuj kun la numeroj 1, 2, 3, 4, 5+6, 7, 9, 10, 8, 11+12. La sekundaraj ankoraŭ estis sociolektaj.  
#En la [[Malnova Kitaka]] nur ekzistis ses kazoj, nome tiuj kun la numeroj 1, 3, 2+4, 7, 5+6 kaj 9. Ĉiuj aliaj ankoraŭ ne ekzistis.  
#En la [[Malnova Kitaka]] nur ekzistis ses kazoj, nome tiuj kun la numeroj 1, 3, 2+4, 7, 5+6 kaj 9. Ĉiuj aliaj ankoraŭ ne ekzistis.  
-
#La [[Prakitaka]] eĉ nur havis du kazojn, kiel Esperanto.  
+
#La [[Prakitaka]] eĉ nur havis du kazojn, kiel Esperanto.
=== sekundaraj ===
=== sekundaraj ===
-
RIM: Laŭ hungara modelo kaj parte finna modelo, sed pli regulaj. Pliaj tiaj kazoj estas sociolektaj.
+
{{Rimarko
-
{| border="1"
+
|teksto=RIM: Laŭ buruŝaska, hungara modeloj kaj parte finna modelo, sed pli regulaj. Pliaj tiaj kazoj estas sociolektaj.}}
-
| rowspan="3" | pozicio
+
{| class="prettytable"
-
| rowspan="3" | [[dzájajko]]
+
! rowspan="3" | pozicio
-
(Var.: dzéjko.)
+
! rowspan="3" | [[dzájajko]]<sup>1</sup>
-
| rowspan="3" | komuna
+
! rowspan="3" | komuna
-
| situo
+
! situo
-
| almovo
+
! almovo
-
| demovo  
+
! demovo  
|-
|-
| Keĉ.: -pi
| Keĉ.: -pi
Linio 221: Linio 213:
|-  
|-  
| eno
| eno
-
| [[en-|éno]]
+
| [[en|éno]]
-
| -[[be]]- (Mn.Kit./Dial.: -bel-) #2
+
| -[[be]]-<sup>2</sup> #2
-
| -[[be|bep]] (Var.: -bup, -belp, -berp)
+
| -[[be|bep]]<sup>3</sup>
-
| -[[be|ben]] (Var.: -bot, -belt, -bert/-bern)
+
| -[[be|ben]]<sup>4</sup>
-
| -[[be|bes]] (Var.: -bels, -bers)
+
| -[[be|bes]]<sup>5</sup>
|-
|-
| supero
| supero
-
| [[úpre-|úpreo]]
+
| [[úpre|úpreo]]
-
| -[[pe]]- (Dial.: -pä-) #3
+
| -[[pe (sekundara kazo)|pe]]-<sup>6</sup> #3
-
| -[[pe|pep]]
+
| -[[pe (sekundara kazo)|pep]]
-
| -[[pe|pen]] (Var.: -pet, -pät/-pän)
+
| -[[pe (sekundara kazo)|pen]]<sup>7</sup>
-
| -[[pe|pes]]  
+
| -[[pe (sekundara kazo)|pes]]  
|-
|-
| ĉeo
| ĉeo
-
| [[bej-|béjo]]
+
| [[bej|béjo]]
-
| -[[ta]]-
+
| -[[ta]]- #4
| -[[ta|tap]]
| -[[ta|tap]]
-
| -[[ta|tan]] (Var.: -tat)
+
| -[[ta|tan]]<sup>8</sup>
-
| -[[ta|tas]]
+
| -[[ta|tas]] #5
|}
|}
 +
*<sup>1</sup>Variaĵo: dzéjko.
 +
*<sup>2</sup>Malnova Kitaka/Dialekto: -bel-.
 +
*<sup>3</sup>Variaĵoj: -bup, -belp, -berp.
 +
*<sup>4</sup>Variaĵoj: -bot, -belt, -bert/-bern.
 +
*<sup>5</sup>Variaĵoj: -bels, -bers.
 +
*<sup>6</sup>Dialekto: -pä-.
 +
*<sup>7</sup>Variaĵoj: -pet, -pät/-pän.
 +
*<sup>8</sup>Variaĵo: -tat.
 +
{{Komento
 +
|teksto1=#1: Jen la malantaŭa parto de la nomo por ĉi tiu kazo.
 +
|teksto2=#2: Modelas la Hungara (-ben/-ban, -be/-ba, -ből/-ból el bél) kaj Buruŝaska (-ul-e (-ul-o), -ul-ar (-ar-ul-o), -ul-um)
 +
|teksto3=#3: Modelas Finna (päällä, päälle, päältä), Estona (peal, peale, pealt), Hungara (fölött, fölé, felől) kaj Vepsa (-pää(i) [alativo]) lingvoj.
 +
|
 +
teksto4=#4: Modelas Buruŝaska en Hunza-dialekto (-al-e, -al-ar, -al-um)
 +
|teksto5=#5: Ĉi tiu kazo similas al la Finna ablativo je -lta/-ltä.
 +
}}
 +
== sociolektaj ==
== sociolektaj ==
En la [[Malnova Kitaka]] nur ekzistis unu el ili, nome la lokativo 3 je -jm.
En la [[Malnova Kitaka]] nur ekzistis unu el ili, nome la lokativo 3 je -jm.
=== primaraj ===
=== primaraj ===
-
{| border="1"
+
{| class="prettytable"
-
| num.
+
! num.
-
| nomo
+
! nomo
-
| námi
+
! námi
-
| esp-o
+
! esp-o
-
| kitake
+
! kitake
|-  
|-  
| 1.
| 1.
-
| lokativo
+
| kontrativo
-
| pjàsi-pádzi
+
| prèti-pádzi
-
| ĉe, sur, en, …
+
| kontraŭ
-
| style="background-color:#ddd;" | -[[jm]] (Var.: -jme, -mjë (dial.))
+
| -karśi<sup>1</sup>  #1
|-  
|-  
| 2.
| 2.
Linio 263: Linio 272:
| -[[ruk]]
| -[[ruk]]
|}
|}
 +
*<sup>1</sup>Variaĵo: -karśe (dial.)
 +
{{Komento
 +
|teksto1=#1: Sinonimas al '''pret''', kiu estas prepozicio.
 +
|teksto2=#2: Similan funkcion havas la mongola postpozicio ruu, rüü (luu, lüü)
 +
}}.
 +
{{Rimarko
 +
|teksto=RIM: La tria lokativo je '''-jm''' malnoviĝis kaj tial ne plu listiĝas supre. Krome ĝi kaŭzas malregulaĵon ĉe substantivoj je -i, tiel ke la fina i ŝanĝiĝas al e. Ekz. '''vési''' "akvo" fariĝas '''vésejm''' "en, ĉe, sur akvo" kaj '''nóni''' "avino" fariĝas '''nónejm''' "ĉe avino".
 +
}}
=== sekundaraj ===
=== sekundaraj ===
-
{| border="1"
+
{| class="prettytable"
-
| rowspan="3" | pozicio
+
! rowspan="3" | pozicio
-
| rowspan="3" | [[dzájajko]]
+
! rowspan="3" | [[dzájajko]]<sup>1</sup>
-
(Var.: dzéjko.)
+
! rowspan="3" | komuna
-
| rowspan="3" | komuna
+
! situo
-
| rowspan="3" | etimo
+
! almovo
-
| situo
+
! demovo  
-
| almovo
+
-
| demovo  
+
|-
|-
| Keĉ.: -pi
| Keĉ.: -pi
Linio 284: Linio 299:
|-  
|-  
| suro
| suro
-
| [[up-|úpo]]
+
| [[up|úpo]]
-
| -[[we]]-
+
| -[[we]]- #2
-
| Jap.: ué-ni
+
| -[[we|wep]]
| -[[we|wep]]
| -[[we|wen]]
| -[[we|wen]]
Linio 293: Linio 307:
| ĉirkaŭo
| ĉirkaŭo
| [[sírke|sírkeo]]
| [[sírke|sírkeo]]
-
| -[[bu]]- (Mn.Kit./Dial.: -bum-)
+
| -[[bu]]-<sup>2</sup>
-
| Gt.: bi & Ger.: um (#3)
+
| -[[bu|bup]]<sup>3</sup>
-
| -[[bu|bup]] (Var.: -bump, -bųp)
+
| -[[bu|bun]]<sup>4</sup>
-
| -[[bu|bun]] (Var.: -bumt, -bunt)
+
| -[[bu|bus]]<sup>5</sup>
-
| -[[bu|bus]] (Var.: -bums, -buns, -bųs)
+
|-
|-
| subo
| subo
| [[zem|zémo]]
| [[zem|zémo]]
-
| -[[ni]]-
+
| -[[ni (sekundara kazo)|ni]]-
-
| Rus.: низ [niz]
+
| -[[ni (sekundara kazo)|nip]]<sup>6</sup>
-
| -[[ni (sekundara kazo)|nip]] (Var.: -nisp, -nif)
+
| -[[ni (sekundara kazo)|nin]]<sup>7</sup>
-
| -[[ni (sekundara kazo)|nin]] (Var.: -nins)
+
| -[[ni (sekundara kazo)|nis]]
| -[[ni (sekundara kazo)|nis]]
|-  
|-  
| dekstro
| dekstro
| [[désna|désno]]
| [[désna|désno]]
-
| -[[ga]]-
+
| -[[ga (sekundara kazo)|ga]]-
-
| Vj.: gan 'Leber' (#4)
+
| -[[ga (sekundara kazo)|gap]]
| -[[ga (sekundara kazo)|gap]]
| -[[ga (sekundara kazo)|gan]]
| -[[ga (sekundara kazo)|gan]]
Linio 318: Linio 329:
| [[śúja|śújo]]
| [[śúja|śújo]]
| -[[djo]]-
| -[[djo]]-
-
| Hung.: gyomor 'Magen' (#5)
 
| -[[djo|djop]]
| -[[djo|djop]]
| -[[djo|djon]]
| -[[djo|djon]]
Linio 324: Linio 334:
|-  
|-  
| antaŭo
| antaŭo
-
| [[píre-|píreo]]
+
| [[pire|píreo]]
-
| -[[pir]]- (#6)
+
| -[[pir]]- (#3)
-
| Mn.Pr.: pirsdau, Het.: piran
+
| -[[pir|pirp]]
| -[[pir|pirp]]
| -[[pir|pirn]]
| -[[pir|pirn]]
Linio 332: Linio 341:
|-  
|-  
| malantaŭo
| malantaŭo
-
| [[an-|an]][[píre-|píreo]]
+
| [[an-|an]][[pire|píreo]]
| -[[hi]]-
| -[[hi]]-
-
| Ger.: hinter, Gt.: hindar
 
| -[[hi|hip]]
| -[[hi|hip]]
| -[[hi|hin]]
| -[[hi|hin]]
| -[[hi|his]]
| -[[hi|his]]
|}
|}
 +
*<sup>1</sup>Variaĵo: dzéjko.
 +
*<sup>2</sup>Malnova Kitaka/Dialekto: -bum-.
 +
*<sup>3</sup>Variaĵoj: -bump, -bųp.
 +
*<sup>4</sup>Variaĵoj: -bumt, -bunt.
 +
*<sup>5</sup>Variaĵoj: -bums, -buns, -bųs.
 +
*<sup>6</sup>Variaĵoj: -nisp, -nif.
 +
*<sup>7</sup>Variaĵo: -nins.
 +
{{Komento
 +
|teksto1=#1: Jen la malantaŭa parto de la nomo por ĉi tiu kazo.
 +
|teksto2=#2: Ĝi modelas laŭ Buruŝaska (-at&#803;-e, -at&#803;-ar, -at&#803;-um).
 +
|teksto3=#3: Ĉi tiuj finaĵoj ĝemelas kun pìre(-saj/-ku/-ket) kaj pírevo(-saj/-ku/-ket).
 +
}}
 +
<br />
 +
{{Rimarko
 +
|teksto=RIM: La supraj kazoj aperas sociolekte ankaŭ en la lingvoj [[tivada lingvo|tivada]], [[joĵika lingvo|joĵika]], [[tivuka lingvo|tivuka]] kaj [[dengutia lingvo|dęgutia]], sed ne en la [[ĝiga lingvo|dźiga]] kaj [[dzitaka lingvo|dzitaka]]. Krome ili mankas en la [[dzitak-najbaraj dialektoj]]. Ili nur sporade aperas en la "mezaj" dialektoj de la Kitaka. (Do evitu ilin tie!)
 +
}}
 +
 +
==  Dialektaj kaj parenc-lingvaj kazoj ==
 +
{| class="prettytable"
 +
! num.
 +
! Kitake
 +
! Esp-e
 +
! Dialekte
 +
! Esp-e
 +
! Kitaka nomo
 +
! Kie?
 +
|-
 +
| 1.
 +
| béri
 +
| ekde
 +
| -ber
 +
| ekde
 +
| àlku-pádzi
 +
| Jóp-akti, Dóŋk-akti, Ráv-akti, Tójk-akti
 +
(Jáśk-akti, Twéd-akti, Rújk-akti, Svót-akti, Kvónt-akti)
 +
|-
 +
| 2.
 +
| dóre
 +
| laŭ
 +
| -dor
 +
| laŭ (loka)
 +
| dòro-pádzi
 +
| Dóŋk-akti, Ráv-akti, Tójk-akti
 +
(Jáśk-akti, Twéd-akti, Rújk-akti, Svót-akti, Kvónt-akti)
 +
|- 
 +
| 3.
 +
| na-gáma
 +
| veni
 +
| -gam
 +
| ĝis
 +
| gugàmo-pádzi
 +
| Ráv-akti, Tójk-akti
 +
(Jásk-akti, Twéd-akti, Rújk-akti, Svót-akti, Kvónt-akti)
 +
|-
 +
| 4.
 +
| túkuo
 +
| fino
 +
| -tuk
 +
| ĝis (finfine)
 +
| tùku-pádzi
 +
| Twéd-akti, Rújk-akti, Svót-akti, Kvónt-akti
 +
|-
 +
| 5.
 +
| wújpi
 +
| escepto
 +
| -wujp
 +
| krom
 +
| wùjpi-pádzi
 +
| Rújk-akti, Svót-akti, Kvónt-akti
 +
|-
 +
| 6.
 +
| kési
 +
| mezo; centro
 +
| -kes
 +
| meze en
 +
| kèsi-pádzi
 +
| Svót-akti, Kvónt-akti
 +
|-
 +
| 7.
 +
| X
 +
| X
 +
| -kor
 +
| dum, je
 +
| vàkti-pádzi
 +
| Búdi, Péśti (Ráv-akti)
 +
|}
 +
 +
==Aliaj vikioj==
 +
*[[wikipedia:eo:Kazo|En la esperanta Vikipedio]]

Nuna versio ekde 22:10, 13. Jan 2012

El la eblecoj esprimi kazojn (afikso: sufikso - en la keĉua, ajmara; tjurkaj kaj finnougraj, metatezo - en araba, ablaŭto - en irlanda, akcentŝanĝo - en rusa, tonŝanĝo - en kelkaj afrikaj lingvoj, aŭ kombinoj - en slavaj kaj litova) la Kitaka elektis la afikson, nome sufikson kiel tipon de afikso.

Enhavo

normalaj

Pliaj kazoj ekzistas en Joźik- kaj Tivad-najbaraj dialektoj, Joźik- kaj Tivuk-najbaraj dialektoj kaj en la Tivada, Joźika, Tivuka kaj Dęgutia lingvoj.

La nombro de la kazoj en la Dzitaka kaj Dzitak-najbaraj dialektoj kontraŭe estas tre malalta. Nur 7 kazoj restis en suda dialekto kaj 10 en meza kaj norda dialektoj de la Dzitaka. La Dźiga havas la plej malmultajn kazojn, nome 2.

primaraj

num. nomo námi esp-o kitake Mez. Mn. Pra.
1. nominativo nàmi-pádzi - - J J J
2. genitivo becpádzi de -ni (<-na)(*) J T4 N
3. posesivo hèmpo-pádzi de -de J J N
4. partitivo dèjlo-pádzi da -wak #1 (Mn.Kit./Dial./Soc.: -so) J T2 N
5. dativo giw-pádzi al -ge J T6 N
6. lativo gegàmi-pádzi al -ku #2 J T5 N
7. akuzativo kàjloso-pádzi -n -n J J J
8. ablativo skèto-pádzi de, el -ket #3 J N N
9. lokativo pjàsi-pádzi ĉe, en, sur, … -saj #4 J J N
10. -pi J N9 N
11. komitativo skèjo-pádzi kun -ga T12 N N
12. instrumentalo èlo-pádzi per -pe T11 N N
13. agentivo rugèro-pádzi de -t #5 N N N
14. postpozitivo pàsaso-pádzi - -l N N N
15. translativo samcuj-pádzi ol -ksi N N N
16. benefaktivo svèo-pádzi por -mut #6 N N N
17. kaŭzalo kàwsu-pádzi pro -rajku N N N
18. esivo èso-pádzi kiel -dźot #7 N N N
  • #1: Ĝi ĝemelas kun wákjari "kelkaj"
  • #2:Ĝi etimologie identas kaj funkcie parte similas al la samsona prepozicio. Ĝi ankaŭ subtenatas de la Hindia postpozicio ko, ekz.: Ram ko "al Ramo" Krome la Bengala kazosufikso -ke subtenas ĝin, kvankam la funkcio estas dativa, ekz. kôla-ke "al banano"
  • #3: Ĝi ĝemelas kun na-skéta "foriri" kaj Mn.Kit.: -kéta. Regione estas -kel, el Kazaĥa: keliv "veni" Ĝi funkcie similas al Turka ablativo je -dan/-den.
  • #4: Ĝi ĝemelas kun na-dzája "troviĝi"
  • #5: Ĝi ĝemelas kun ot "de".
  • #6: Ĝi ne uzeblas kiel alativo kaj ne ŝanĝiĝas en alia nombro, diference al la etimo. Malnovaj finaĵoj estas: -vad (Var.: -var, -val; -vad¸)
  • #7: Ĝi ĝemelas kun dźóti "stato; eco"


RIM: (*) La formo -na estas malnova kaj ekzistas nur en la nord-orientaj dialektoj. Krome ekzistas interaj formoj je -nä, -ne kaj -nė. La mar-verde markitaj finaĵoj servas kiel distingiloj por lokaj pre- kaj postpozicioj.

Historie

  1. En la Mezepoka Kitaka nur estis 10 kazoj, nome tiuj kun la numeroj 1, 2, 3, 4, 5+6, 7, 9, 10, 8, 11+12. La sekundaraj ankoraŭ estis sociolektaj.
  2. En la Malnova Kitaka nur ekzistis ses kazoj, nome tiuj kun la numeroj 1, 3, 2+4, 7, 5+6 kaj 9. Ĉiuj aliaj ankoraŭ ne ekzistis.
  3. La Prakitaka eĉ nur havis du kazojn, kiel Esperanto.

sekundaraj

RIM: Laŭ buruŝaska, hungara modeloj kaj parte finna modelo, sed pli regulaj. Pliaj tiaj kazoj estas sociolektaj.
pozicio dzájajko1 komuna situo almovo demovo
Keĉ.: -pi Nen.: n'aa' Rus.: из [iz]
-dzájpo #1 -géjpo #1 -gámpo #1
eno éno -be-2 #2 -bep3 -ben4 -bes5
supero úpreo -pe-6 #3 -pep -pen7 -pes
ĉeo béjo -ta- #4 -tap -tan8 -tas #5
  • 1Variaĵo: dzéjko.
  • 2Malnova Kitaka/Dialekto: -bel-.
  • 3Variaĵoj: -bup, -belp, -berp.
  • 4Variaĵoj: -bot, -belt, -bert/-bern.
  • 5Variaĵoj: -bels, -bers.
  • 6Dialekto: -pä-.
  • 7Variaĵoj: -pet, -pät/-pän.
  • 8Variaĵo: -tat.
  • #1: Jen la malantaŭa parto de la nomo por ĉi tiu kazo.
  • #2: Modelas la Hungara (-ben/-ban, -be/-ba, -ből/-ból el bél) kaj Buruŝaska (-ul-e (-ul-o), -ul-ar (-ar-ul-o), -ul-um)
  • #3: Modelas Finna (päällä, päälle, päältä), Estona (peal, peale, pealt), Hungara (fölött, fölé, felől) kaj Vepsa (-pää(i) [alativo]) lingvoj.
  • #4: Modelas Buruŝaska en Hunza-dialekto (-al-e, -al-ar, -al-um)
  • #5: Ĉi tiu kazo similas al la Finna ablativo je -lta/-ltä.

sociolektaj

En la Malnova Kitaka nur ekzistis unu el ili, nome la lokativo 3 je -jm.

primaraj

num. nomo námi esp-o kitake
1. kontrativo prèti-pádzi kontraŭ -karśi1 #1
2. destinativo wìtu-pádzi direkte al -ruk
  • 1Variaĵo: -karśe (dial.)
  • #1: Sinonimas al pret, kiu estas prepozicio.
  • #2: Similan funkcion havas la mongola postpozicio ruu, rüü (luu, lüü)

.

RIM: La tria lokativo je -jm malnoviĝis kaj tial ne plu listiĝas supre. Krome ĝi kaŭzas malregulaĵon ĉe substantivoj je -i, tiel ke la fina i ŝanĝiĝas al e. Ekz. vési "akvo" fariĝas vésejm "en, ĉe, sur akvo" kaj nóni "avino" fariĝas nónejm "ĉe avino".

sekundaraj

pozicio dzájajko1 komuna situo almovo demovo
Keĉ.: -pi Nen.: n'aa' Rus.: из [iz]
-dzájpo #1 -géjpo #1 -gámpo #1
suro úpo -we- #2 -wep -wen -wes
ĉirkaŭo sírkeo -bu-2 -bup3 -bun4 -bus5
subo zémo -ni- -nip6 -nin7 -nis
dekstro désno -ga- -gap -gan -gas
maldekstro śújo -djo- -djop -djon -djos
antaŭo píreo -pir- (#3) -pirp -pirn -pirs
malantaŭo anpíreo -hi- -hip -hin -his
  • 1Variaĵo: dzéjko.
  • 2Malnova Kitaka/Dialekto: -bum-.
  • 3Variaĵoj: -bump, -bųp.
  • 4Variaĵoj: -bumt, -bunt.
  • 5Variaĵoj: -bums, -buns, -bųs.
  • 6Variaĵoj: -nisp, -nif.
  • 7Variaĵo: -nins.
  • #1: Jen la malantaŭa parto de la nomo por ĉi tiu kazo.
  • #2: Ĝi modelas laŭ Buruŝaska (-aṭ-e, -aṭ-ar, -aṭ-um).
  • #3: Ĉi tiuj finaĵoj ĝemelas kun pìre(-saj/-ku/-ket) kaj pírevo(-saj/-ku/-ket).


RIM: La supraj kazoj aperas sociolekte ankaŭ en la lingvoj tivada, joĵika, tivuka kaj dęgutia, sed ne en la dźiga kaj dzitaka. Krome ili mankas en la dzitak-najbaraj dialektoj. Ili nur sporade aperas en la "mezaj" dialektoj de la Kitaka. (Do evitu ilin tie!)

Dialektaj kaj parenc-lingvaj kazoj

num. Kitake Esp-e Dialekte Esp-e Kitaka nomo Kie?
1. béri ekde -ber ekde àlku-pádzi Jóp-akti, Dóŋk-akti, Ráv-akti, Tójk-akti

(Jáśk-akti, Twéd-akti, Rújk-akti, Svót-akti, Kvónt-akti)
2. dóre laŭ -dor laŭ (loka) dòro-pádzi Dóŋk-akti, Ráv-akti, Tójk-akti

(Jáśk-akti, Twéd-akti, Rújk-akti, Svót-akti, Kvónt-akti)
3. na-gáma veni -gam ĝis gugàmo-pádzi Ráv-akti, Tójk-akti

(Jásk-akti, Twéd-akti, Rújk-akti, Svót-akti, Kvónt-akti)
4. túkuo fino -tuk ĝis (finfine) tùku-pádzi Twéd-akti, Rújk-akti, Svót-akti, Kvónt-akti
5. wújpi escepto -wujp krom wùjpi-pádzi Rújk-akti, Svót-akti, Kvónt-akti
6. kési mezo; centro -kes meze en kèsi-pádzi Svót-akti, Kvónt-akti
7. X X -kor dum, je vàkti-pádzi Búdi, Péśti (Ráv-akti)

Aliaj vikioj

Elŝutita el "http://www.kitakujo.de/w/index.php?title=Kazo"
Personaj iloj