Trajtaro
El Kitakujo
Enhavo |
Sonaj / búnjari
| trajtoj / jédzori | laŭ lingvoj / loŋ kéliri |
|---|---|
| 5 vokaloj (a, e, i, o, u) #1 | svahila, hispana, japana, Esp-o, kvenja(#2); cocila;
mandinka |
| manko de "malklaraj" vokaloj | esperanto, pola, hispana; kvenja(#2) |
| ŋ kiel aparta nazalo | bantuaj; vjetnama; indonezia, balina; enca, samea;
albana; guarania; germana, angla, kvenja(#2); mandinka; ĉina, kantona, tibeta |
| ŋ kiel komenca sono | bantuaj; vjetnama; indonezia, balina; enca; albana;
klingona; mandinka; tibeta, kantona |
| hl kiel kombino | ksosa; malnova alt-germana, mn. angla |
| distingo inter v kaj w [ŭ] | esperanto, angla; kazaĥa |
| hh [ĥ] | esperanto, germana, skotsa, slavaj, hispana, paŝtoa;
volofa; araba, hebrea; ĉina; mongola |
| tonemoj | ĉina (norme 4), kantona (6), mjanmara (4), tibeta; navahoa; |
- #1: Dzitak-najbaraj dialektoj havas pliajn: ë, y kaj å. Krome aldoniĝas unu ĉe Joźika- kaj Tivad-najbaraj dialektoj: ė.
- #2: Ĝi estas planlingvo de Tolkien uzata de la Elboj.
Deklinacio / pádzirièmo
| trajtoj / jédzori | laŭ lingvoj / loŋ kéliri |
|---|---|
| multaj kazoj | finnougraj; aŭstraliaj; vaska; orientkaŭkazaj;
kvenja(#1); ceziana; aŭstraliaj |
| aglutina kaz-aro | finnougraj; tjurkaj; keĉua; guarania; vaska;
kvenja(#1); bengala, romna(#2) |
| kaza reguleco #3 | keĉua |
| distingo inter primaraj kaj sekundaraj kazoj | buruŝaska |
| numeraj finaĵoj por ĉiuj deklinacieblaj vortoj | turka (-lar/-ler), uzbeka (-lar) |
| dualo apud singularo kaj pluralo | mapuĉa; soraba, slovena; irokezaj(#4); kvenja(#1);
tokpisina, biĉlamara |
- #1: Ĝi estas planlingvo de Tolkien uzata de la Elboj.
- #2: Pli konata nomo: cigana
- #3: Ne estas vokal-, konsonanto- aŭ nazalo-harmonio. RIM: Esceptas kelkaj dialektoj, kiuj miksas kazojn.
- #4: Nur ĉe pronomoj!
Substantivaj / nàmi-sónari
| trajtoj / jédzori | laŭ lingvoj / loŋ kéliri |
|---|---|
| tri genroj | germana, gota, islanda, norvega, slavaj, prusa, sanskrita, malnova persa |
| tempindikaj sufiksoj (-kwe; -raŋ) | guarania |
Pronomaj / sve-námi-sónari
| trajtoj / jédzori | laŭ lingvoj / loŋ kéliri |
|---|---|
| 4 personaj pronomoj po nombro | navajoa |
| distingo inter inkluda kaj
ekskluda 1aj personoj pluralaj |
keĉua, ajmara, guarania, irokezaj, algonkinaj; aŭstronezaj;
tokpisina, biĉlamara, samoa plantejpiĝino; zamboagŭenjo; tamila; nord-kaŭkazaj; manĉura; kvenja(#1); aŭstraliaj; algonkinaj; tibeta |
| distingo inter inkluda kaj
ekskluda 2a kaj 3a personoj |
nederlanda dialekto, angla; papia-kristanga; malnova hispana |
| lokaj tabelvortoj enhavas
vorteron kies prasenco estis loko aŭ io tia |
uzbeka (-jär- en: bu-jär-da, bu-jär-gya, … )(#2);
Pŝt.: kom dzāy ta "kien", lǝ kom dzāy na "de kie" |
| memstara refleksiva pronomo | slavaj, baltaj, nordĝermanaj, germana, gota, latina |
| memstara reciproka pronomo | kurda |
| genro-distingo ĉe personaj pronomoj | mjanmara (m, f); ĝermanaj (m, f, n) #3, slavaj (m, f, n) #3;
araba (m, f), hebrea (m, f) |
- #1: Ĝi estas planlingvo de Tolkien uzata de la Elboj.
- #2: Laŭ "Kauderwelsch Band 129", paĝo 60.
- #3: Nur ĉe la tria persono singulara.
Verbaj / gèra-sónari
| trajtoj / jédzori | laŭ lingvoj / loŋ kéliri |
|---|---|
| distingo inter kondicionalo kaj potencialo #1 | turka (kond.: T + -(y)se/-(y)sa; pot.: -(y)se/-(y)sa) RIM: T = temp-indiko |
| kaŭzativo kiel sufikso | turka (-dir-; -t-; -ir-; -it-; -er-); litova (-in-,-dy-,-y-,-din-), latva, rusa (-i-); Esp-o (-ig-);
hungara (-(t)at-/-(t)et-); ajmara (-cha-; -ya-); romna (-ar-/-av-), japana (-ase, -sase) |
| kaŭzativo kiel prefikso | tagaloga, tolaja (va-); kasia (pn-); kulkua(ma-/#2); egipta (s-); ugarita (š-) |
| inĥoativo kiel sufikso | rusa (-e-), gota/islanda (-na-); Esp-o (-iĝ-) |
| inĥoativo kiel prefikso | |
| sufikso por son-verboj | soraba (-ot-); turka (-de-) |
| konverboj | mongola, tjurkaj |
| tempo-indikaj verbo-prefiksoj, kiel te-, la-, sje- | ksosa(#3), svahila(#4), kinjarvanda(#5), ŝona(#6); aŭstronezaj; kiĉea |
| diversaj manieroj por esprimi futuron | malta |
| aparta morfemo por pasivo (-ew-, -ikt-) #7 | bantuaj (-w-), mongola (-гд-), turka (-il-, -ıl-), uzbeka ((i)l, (i)n), kelkaj dialektoj
de la Cigana/Romna (-ov- /-av-), japana (-are-/-rare-), akateka (-le-); samoa (-gia); georga (-eb-); kulkua (pa-/#2) |
| verbo-prepozicioj | vjetnama, kmera; ĉina |
| transicionaloj #8 | keĉua; guarania, ĉeroka; hungara (-lak/-lek "mi vin"), mordvina, samojedaj;
vaska; klingona |
| pronomaj sufiksoj #8 | keĉua, ajmara; finna, estona, hungara; tjurkaj |
| modalaj sufiksoj | guarania |
| aparta morfemo por la infinitivo | slavaj; gota; baltaj; bantuaj (lingala: ko-, svahila: ku-, kinjarvanda: ku-/gu-/kw-,
ksosa: uku-/ukw-/uk-) |
| prefiksa infinitivo | lingala (ko-), svahila (ku-), kinjarvanda (ku-/gu-), ksosa (uku-/ukw-/uk-) |
| distingo inter du infinitivoj (na-; -eni) | uzbeka (-moq; -(i)sch ) |
| prefiksoj kaj prefiksoidoj por distingi
lokajn detalojn |
germana, gota, romna/cigana (dialekte); hungara; Esperanto |
| ingresivo (ko-) | slavaj |
- # Sed estas grava diferenco al la baza lingvo, nome, ke mankas la devo al person-indika sufikso.
- #2: inventita de Markus Heupel
- #3: Laŭ "Xhosa für Südafrika Wort für Wort" sur paĝoj 30-33: -ya- "-as", -yaku-(-zaku-) "-os", -a- (ev. + suf. -e aŭ -ile) "-is".
- #4: Laŭ "Kisuaheli Wort für Wort" sur paĝo 23: -na- "-as", -ta- "-os", -li- "-is".
- #5: Laŭ "Kinyarwanda für Ruanda und Burundi Wort für Wort" sur paĝoj 39-44: -ra-/-r- "-as", -za- "-os", -a- (+ suf. -ye aŭ -aga) "-is".
- #6: Laŭ la paĝaro "www.shonalanguage.fsnet.co.uk": -no- "-as", -ka- "-is", -cha- "-os"
- #7: Ĝi nur mankas en Dváć-akta parto de la Dzitak-najbaraj dialektoj kaj la Dzitaka lingvo. La Dźiga kaj la aliaj Dzitak-najbaraj dialektoj nur havas unu variaĵon, nome -ew-.
- #8: Sed ili ne estas devigaj.
Adverbaj / aw-sónari
| trajtoj / jédzori | laŭ lingvoj / loŋ kéliri |
|---|---|
| distingo inter adverbo kaj adjektivo | Esperanto; hungara, finna, estona; gota, romna/cigana; kvenja(#1) |
| tri-parta skemo de lokaj adverboj
(v-u ankau ĉi tie!) |
hungara, estona, finna; gota (-/-þ/-d/-drê "kien?", -r/-a "kie?", -þrô/-ana "de kie?"),
malnova altgermana, malnova angla |
- #1: Ĝi estas planlingvo de Tolkien uzata de la Elboj.
Ligiloj / bándelori
| trajtoj / jédzori | laŭ lingvoj / loŋ kéliri |
|---|---|
| prepozicioj | ĝermanaj, latinidaj, slavaj, baltaj, keltaj; aŭstroaziaj; kvenja(#1), sindarina(#1);
volofa |
| nominativo post prepozicioj | Romna/Cigana (dialekte), Esperanto (nur, se ne temas pri movo) |
| prepozicioj kaj postpozicioj | germana(#2), paŝtoa(#3) |
| postpozicioj kaj prepozicioj | ĉina; finna, estona, samea; |
| postpozicioj | hungara, neneca, eneca; tjurkaj, mongolaj; hindia, nepala, bengala, armena, hetita;
sudkaŭkazaj; guraj(#4), kvaaj(#4), mandeaj(#5); guarania; vaska; abĥaza, ĉeĉena; tibeta |
| tri-parta skemo de
lokaj postpozicioj |
hungara (-é/-á, -att/-ett/-ött/-őtt/-ül, -ól/-ől/-ül); estona (-le/-sse, -l/-s, -lt/-st),
finna (-lle/-sse, -lla/-ssa, -lta/-sta) |
| demanda partikulo (ka) | korea (-kka), japana (-ka), indonezia (-kah); estona (kas), finna (-ko);
bulgara/rusa (li), slovena (ali), pola (czy); esperanto (ĉu); guarania (-pa); volofa (ndax) |
| demanda partikulo komence | estona; pola; esperanto; volofa |
| nur difina artikolo | hungara; hebrea, araba; kvenja(#1); esperanto; kimra; malagasa; volofa |
| nedeklinaciebla artikolo (tla) | hungara (a/az); hebrea (ha), araba (al); angla (the), afrikansa (die); kvenja (i/#1);
esperanto (la) |
- #1: Ĝi estas planlingvo de Tolkien uzata de la Elboj.
- 2: Ekz. des Reimes wegen "pro la rimo", dir zuliebe "pro komplezo al vi"
- #3: Laŭ "Paschto Wort für Wort", paĝoj 25-27 ĝi ankaŭ havas ĉirkaŭpoziciojn.
- #4: Grupoj de la niger-kongaj resp. niger-kordofanaj lingvoj
- #5: Grupoj de la niger-kongaj resp. niger-kordofanaj lingvoj; Ekz. Mandinka
Vortfarado / sòno-gér-eni
| trajtoj / jédzori | laŭ lingvoj / loŋ kéliri |
|---|---|
| afiksaro riĉa | japana; Esperanto; hungara, finna, estona; turka; mongola; keĉua; litova, rusa |
| posesivaj sufiksoj RIM: Sed ili ne estas devigaj. | tjurkaj; keĉua; finna, estona, hungara |
| aparta sufikso por ordaj numeraloj | tjurkaj; romna/cigana (-to); mandinka (-njaung); volofa (-eel) |
| estigo de nova radiko per ablaŭta skemo | litova, germana, gota, greka, latina |
| numeralaj substantivoj | finna; slovaka, soraba |
| sufikso por profesio | Esperanto (-ist-); Tjurkaj(#1); Hungara (-ász) |
| maldiminutivo (-egv-) | guarania (-ete/-ite), keĉua (-su); hispana (-on-) |
- #1: Turk.: -ci, -cı, -cu, -cü, çi, çı, -çu, -çü, Uzb.: -чи [-ĉi], Turkm.: -чы [-ĉy]
Ceteraj
| trajtoj / jédzori | laŭ lingvoj / loŋ kéliri |
|---|---|
| distingo inter alieneblaj kaj inalieneblaj posedoj | algonkina, ĉikasaŭa, siuana; svahila, mandinga; samoa |
RIM: Kelk-foje la trajto havas alian devenon ol la koncerna morfemo. T.e., la koncerna trajto ekzistas en iu lingvo menciita supre, sed la Kitaka morfemo estiĝis el tute alia. Ekz. te-, la-, sje- ekzistas laŭ la bantuaj kaj aŭstronezaj lingvoj, sed ili estiĝis el finna + hungara (tehdä + tenni), ĉina + rusa + mongola (le + -la + -laa), vjetnama + litova (se + -siu/-si). Dua ekzemplo: na- staras antaŭ la radiko laŭ la bantuaj lingvoj, sed estiĝis el la greka να [na].
