Alfabeto
El Kitakujo
Enhavo |
Latinida alfabeto / kilatinída bócolo
Ĝia latinida skribo konas diakritajn literojn, do la jenajn:
| Kitake | Esperante | germane | pole | Ĉeĥe, slovake, sorabe, kroate, litove, latve |
|---|---|---|---|---|
| ć | ĉ | tsch | cz/ć | č |
| ś | ŝ | sch | sz/ś | š |
| ź (dź) | ĵ (ĝ) | - (dsch/ge) | ż/zi/rz (dż) | ž (dž) |
Nur unu escepto kompare al Esperanto ekzistas:
| w | ŭ | belorusa: ў | RIM: Kiel en la angla, indonezia, keĉua k.a. |
La tuta alfabeto / tla vísa bócolo
La Kitaka alfabeto havas 27 literojn kaj tri digrafojn.
| Majusklo | HTMLkodo | Minusklo | HTMLkodo | Kutima fonetika transliteracio | Alternativa fonetika transliteracio | Komento |
|---|---|---|---|---|---|---|
| A | a | [a] | en dua tonemo: Â, â | |||
| B | b | [b] | [p] | |||
| C | c | [ts] | ||||
| Ć | Ć | ć | ć | [tʃ] | ||
| D | d | [d] | ||||
| E | e | [ɛ] | en dua tonemo: Ê, ê | |||
| F | f | [f] | ||||
| G | g | [g] | ||||
| H | h | [h] aŭ [ç]1 | 1 antaŭ konsonanto | |||
| I | i | [i] | ||||
| J | j | [j] | ||||
| K | k | [k] | ||||
| L | l | [l] | ||||
| M | m | [m] | ||||
| N | n | [n] | ||||
| Ŋ | Ŋ | ŋ | ŋ | [ŋ] | ankaŭ komence de silaboj | |
| O | o | [ɔ] | en dua tonemo: Ô, ô | |||
| P | p | [p] | ||||
| R | r | [r] | ||||
| Q | q | [kv] | nur en internaciaj vortoj | |||
| S | s | [s] | ||||
| Ś | Ś | ś | ś | [ʃ] | ||
| T | t | [t] | ||||
| U | u | [u] | en dua tonemo: Û, û | |||
| V | v | [v] | ||||
| W | w | [w] | ||||
| X | x | [ks] | ||||
| Y | y | [ɨ] | ||||
| Z | z | [z] | ||||
| Ź | Ź | ź | ź | [ʒ] |
Por E-a ĝ estas uzata la kunmeto dź (v-u supre). Por E-a ĥ estas uzata duobla h, do hh (túla ha "duobla ho"). En sensupersignaj programoj povas esti uzata anstataŭa h, do ch (por ć), sh (por ś), zh (por ź). Krome ŋ anstataŭeblas per ng (Komparu kun germana, angla, svahila, vjetnama kaj indonezia ng!). Iu ĥaosiga mikso ne estu permesata. W ankaŭ aperas ekster diftongoj!
La litero ' (u'i) nur estas skribata ene de vortoj, se kunpuŝas vokaloj, ĉar ĝi nur staras antaŭ aŭ inter vokaloj. Ĝi sonas kiel la neskribata sono en la germana lingvo, kiu estas prononcata antaŭ komenca vokalo. ' ĉiam prononcatas, sed ne skribatas antaŭ komenca vokalo, ekz.: ábru ['abru] "plumo", acíno ['acino] "cedro". Meze en iu vorto ĝi ĉiam staras inter vokaloj, ekz.: hi'e "jen".
Digrafoj
| Majusklo | HTMLkodo | Minusklo | HTMLkodo | Kutima fonetika transliteracio | Alternativa fonetika transliteracio | Komento |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Hh (HH) | hh | [x] | atentu, ke ĝi ne povas esti [ç] | |||
| DŹ, Dź | DŹ, D&378; | dź | dź | [dʒ] | ||
| PF, Pf | pf | [pf] |
Sociolektaj aldonaĵoj / sociolektari gudájasori
Retrofleksoj / bek-bùjki-búnjori
Jen la plej granda aldonaĵo, konsistanta el: d¸, t¸, n¸, l¸, r¸, s¸. La postmetita signo ¸ markas ĉiujn retrofleksajn konsonantojn. Ili havas ekvivalentojn en kelkaj lingvoj: sveda, norvega, angla, ĉina, vjetnama, hindia, abĥaza kaj dravidaj. En la alfabeta ordo ili sekvu post la literoj, el kiuj ili estiĝis, sed s¸ post ś. Kaj la koncerna liternomo havu sekvan vokalon u, kiel ekz. d¸u. Retrofleksa r kiel en la Usona angla tre maloftas kaj ĉiam devas esti distingata de la normala variaĵo.
Jen ekz-oj:
| t¸ | altpát¸i | okcidento |
| nát¸i | nokto | |
| pát¸i | paso | |
| t¸ápo | radiko | |
| d¸ | d¸ága | hela |
| s¸ | mís¸a | konfuza |
| r¸ | na-r¸ája | morti |
En la sama radiko ne povas aperi du retrofleksoj kune.
Ili modelas jene:
| Kit. | Sv. #1 | Nor. | Angl. | Ĉi. | Vj. | Hin.,
Beng.(#2) |
Pŝt. #3 | Abĥ. | Kuĉ. #4 | Vask. | Bur. |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| d¸ | rd | ḍ (ḍh) #5 | ḍ | ḍ | |||||||
| t¸ | rt | tr | ṭ (ṭh) #6 | ṭ | ṭ (ṭh) | ||||||
| n¸ | rn | ṇ #7 | ṇ | ||||||||
| l¸ | rl | ||||||||||
| s¸ | rs | sh [ʂ] | ʂ | sr (rs) [ş] | s [ṣ] | ||||||
| z¸ | ʐ | zr (rz) [z̧] | |||||||||
| - | dʐ | dr [ḑʐ] | 3̣̣̌ | ||||||||
| - | zh [ţ̧ʂ], ch [ţ̧ʂh] | tʂ (tʂ¸) | tr [ţ̧ʂ] | ts [c̣][ţ̧ʂ] | č̣ (č̣h) | ||||||
| r¸ | r | -r | ṛ (ṛh) #8 | ṛ | ṛ | ||||||
- #1: En: bord; kort; barn; var så.
- #2: La ekzemploj estas laŭ Kaud. 38, paĝo 18
- #3: Laŭ Kaud.91, paĝo 17
- #4: Laŭ la libro 'Studie zur Verbstammvariation im Navaho', de Heinz-Jürgen Pinnov: parencas kun Navaho
- #5: Bng.: ḍakṭar 'Doktor, Arzt', ḍhila 'locker, lose'
- #6: Bng.: hoṭel 'Hotel', ṭhik 'richtig'
- #7: Bng.: proṇam 'Ehrerbietung'
- #8: Bng.: baṛi 'Haus', daṛhi 'Bart'
Langoklaka sono / kàlju-vláća búnjo
Transpreniĝis nur la plej facile prononcebla sono, nome tiu, kiu estu prononcata tie kie normale estiĝas la sono c. Sed la maniero estas la granda diferenco, t.e. vi devas fakte "suĉi" ĝin. La uzata litero por ĝi estas ç(#1), ĉar c jam estas normala afrikato. Jen duobla prononco de mi. Apud ĝi ne facilas prononci normalan konsonanton, do ĝi aperu nur antaŭ vokalo kiel komenca sono de iu vorto aŭ post vokalo kiel fina sono.
- #1: Co kun subhoketo - Kit.: Ce su zemkágimi
Francoj, portugaloj, albanoj kaj turkoj, atentu, ke vi ne prononcu ç jene!
| kiel s | kiel ĉ |
|---|---|
| francoj, portugaloj | albanoj, turkoj |
Sed kiel Ksosoj {Xhosa}, Zuluoj kaj aliaj prononcas la literon c! La sono ankaŭ aperas en la germana lingvo kiel interjekcio.
Ekz.:
| biç | supozo, espero | Mong.: биз [bidz] |
| çáwi | kirko | cawe [5, ii] |
| çuj #1 | emfato | Mong.: сүү [süü] |
- #1: Variaĵoj: ćuj, cuj.
Skemo de la konsonantoj / skémo subúnjorini
| Bilabialoj | Dentolabialoj | Alveolaroj | Retrofleksoj | Palataloj | Velaroj | Glotalo | ||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Eksplozivoj | voĉaj | b | d | d¸ | g | |||
| senvoĉaj | p | t | t¸ | k | ||||
| Nazaloj | m | n | n¸ | ñ [nj] | ŋ [ng] | |||
| Lateraloj | l | l¸ | ||||||
| Rulaĵo | r | r¸ | ||||||
| Frikativoj | voĉaj | v | z | ź [ĵ] | ||||
| senvoĉaj | f | s | s¸ | ś [ŝ] | hh [ĥ] #1 | h #2 | ||
| Afrikatoj | voĉaj | dz | dź [ĝ] | |||||
| senvoĉaj | pf | c | ć [ĉ] | |||||
| Glitoj | w [ŭ] | j | ||||||
| Langoklako | ç | |||||||
- #1: Ĝi ĉiam estas malmola kiel en la svis-germana, Esperanto, Hispana, Makedona, Bulgara kaj aliaj lingvoj.
- #2: Antaŭ konsonanto ĝi iom plifortiĝas, sed restas mola por reteni la distingon disde hh.
Verda - kiel en Esperanto, helturkisa - sama prononco, sed alia skribo, flava - kiel en la Germana, oranĝa - kiel en la Hindia, Sveda, …, blua - kiel en la ĉeĥa, pola, hispana, kaj aliaj(#1), roza - kiel en la Ksosa, Zulua kaj aliaj afrikaj lingvoj. Lavendo-kolora - kiel en la Germana(#2), Angla(#2), Bantuaj, Vjetnama, Indonezia kaj aliaj lingvoj. Oranĝaj kaj roza nur aperu sociolekte!
- #1: Sed ĝia skribo nur en dialekto kaj parenc-lingve estu tiel, alikaze kiel en krampoj! Krome ĝi eblas ankaŭ komence de radiko.
- #2: Sed ankaŭ en la komenco de radiko!
La Kitakaj diftongoj / tla kitákari snew-búnjori
| j | w | a | e | o | |
| a | aj | aw | - | - | ao |
| e | ej | ew | ea | - | eo |
| i | - | iw | ia | ie | io |
| o | oj | ow | oa | - | - |
| u | uj | - | ua | - | uo |
Ekz.:
| bajtu, ćútaja, hájta, kajla, maj, májlku, na-hájpa, na-ispája, na-mája, taj, tájami | áwtima, dáwto, gáwro, káwa, káwku, na-áwsa, na-gáwta, njáwka, tawku, táwti | - | - | ćáo, ćaohhu, dáo, gao, hao, jáo, láo, mánao, máoni, pao-, saodu, tisáo, váo |
| béjno, déjlo, héjla, kéjko, léjpi, méjsi, na-déja, na-gréjpa, na-sméja, péjo, skéjo, véju, véjnu | Ewropi, na-ćéwta, na-léwa, na-pinéwa, snew | beáli, keáka, keánu, mêa, meáka, seána | - | peoso |
| - | biw, díwbja, giw, na-gíwta, na-kríwsta, tiw | niátu, siámo | na-piéna, tiéma | rioću |
| dójgo, kóje, moj, na-dójda, na-gója, na-hója, rója, toj, tvoj, vóju | dow, kow-, nówsu | boáli, boári, koáno, na-hoaka, na-noáda, na-toána, roágu, toakti | - | - |
| bújći, ćúja, dúja, na-mújka, tújpo | - | ćuángu, kúapu | - | na-puóśa, púoli |
La Kitaka havas tri grupojn de diftongoj, nome falantajn (markitaj oranĝe), glitajn (markitaj flave) kaj malfalantajn (markitaj verde).
V-u ankaŭ
- Alfabeto
- Laŭlingva tabelo de diftongoj
- Ne ekzistantaj sonoj anstataŭendaj / Nem bújtari búnjiri ilóke-edvari
- Ekvivalentaj literoj / sémtari bóciri
- Eblaj son-sekvoj / átvari bùnji-sójori
- Propra alfabeto / óma bócolo
- Alternativaj alfabetoj / kítemari bócolori
- Literoj uzataj dialekte / bóciri biwéptari rázdupi
- Frazo-signoj / Tókomari sémnori
- Prononco
